Andrzejewski

Jan Kajus

“Jan”, “Jan Ż”, “Jan Żelechowski”

harcmistrz, podpułkownik

Urodzony 20 stycznia 1913 roku w Villmanstrand w Finlandii, w rodzinie polsko-fińskiej. Syn Jana, farmaceuty, i Malwiny z domu Backlund. Od 1915 r. przebywał wraz z rodzicami w Petersburgu, a od 1922 r. w kraju. W 1923 r. rozpoczął naukę w gimnazjum w Mołodecznie, a od 1936 r. uczęszczał do Państwowego Gimnazjum im. Joachima Lelewela w Wilnie. Tu w czerwcu 1931 r. otrzymał świadectwo dojrzałości. Po ukończeniu Szkoły Podchorążych Piechoty w Ostrowi-Komorowie (1932–1933) i Szkoły Podchorążych Inżynierii w Warszawie (1933–1936) oficer służby stałej Wojska Polskiego; kolejno dowódca plutonu, adiutant dowódcy 1 batalionu saperów i instruktor Centrum Wyszkolenia Saperów w Modlinie. W kampanii wrześniowej 1939 r. dowódca plutonu 3 samodzielnej zmotoryzowanej kompanii 60 batalionu saperów w składzie Armii „Modlin”, potem Armii „Warszawa”. Uczestniczył m.in. w obronie Warszawy. W konspiracji od listopada 1939 r., początkowo w tzw. sztabie dywizji Dowództwa Głównego SZP, a po utworzeniu Związku Odwetu (ZO) w kwietniu 1940 r. został dowódcą jednego z dwóch pierwszych patroli ZO w Warszawie. Od połowy 1942 r. po powiększeniu stanu liczebnego patrolu został utworzony Oddział Specjalny „Jana” (OS Jana, „Osjan”), na czele którego stanął jako dowódca. Oddział ten wchodził w skład jednostki dyspozycyjnej ZO pod kolejnymi kryptonimami: „Motor”, „Sztuka”, „Deska” i „Broda”, podległej od końca 1942 r. Kedywowi KG AK. Od grudnia 1943 r. zastępca kpt. Mieczysława Kurkowskiego, dowódcy „Sztuki”, a od maja 1944 r. dowódca „Deski” („Brody”), Oddziału Dyspozycyjnego Kedywu KG AK w sile brygady, w skład którego wchodził m.in. batalion „Zośka”. Należał do Rady Wychowawczej Warszawskich Grup Szturmowych Szarych Szeregów. Planował, organizował i kierował wieloma akcjami dywersyjnymi Kedywu oraz osobiście uczestniczył jako obserwator m.in. w akcjach „Wieniec”, „Polowanie” i „Bielany”. W Powstaniu Warszawskim dowódca „Brody” w składzie zgrupowania „Radosław” ppłk. Jana Mazurkiewicza na Woli, potem na Starym Mieście, w obronie którego położył znaczne zasługi. Prowadził 1 sierpnia natarcie batalionu „Zośka” na tzw. Twierdzę, szkołę zamienioną na koszary niemieckie przy ul. Okopowej, dowodził przeciwnatarciem części batalionu „Zośka”, w wyniku którego 6 sierpnia odzyskano oba cmentarze na Woli. 26 sierpnia kierował przeciwuderzeniem części „Zośki” i „Czaty” na Polską Wytwórnię Papierów Wartościowych przy ul. Sanguszki. 20 sierpnia mianowany harcmistrzem, a rozkazem z 28 sierpnia awansowany do stopnia majora za wyjątkową odwagę i wybitne dowodzenie. Poległ w nocy z 30 na 31 sierpnia 1944 r. na ul. Bielańskiej w czasie przebijania się oddziałów Grupy „Północ” ze Starego Miasta do Śródmieścia. Pośmiertnie awansowany do stopnia podpułkownika.

BACZYŃSKI

Krzysztof Kamil

„Jan Bugaj”, „Krzysztof”, „Krzysztof Zieliński”

plut. pchor.

Urodzony 22 stycznia 1921 roku w Warszawie, syn Stanisława, mającego za sobą studia filozoficzne i polonistyczne we Lwowie, członka Związku Strzeleckiego, żołnierza Legionów Polskich, uczestnika wojny w 1920 r. i III Powstania Śląskiego, odznaczonego m.in. Krzyżem Niepodległości z Mieczami, trzykrotnie Krzyżem Walecznych, lewicowego krytyka literackiego, i Stefanii z domu Zieleńczyk, nauczycielki, autorki podręczników szkolnych i książek dla młodzieży. W 1931 r. ukończył trzyletnią Szkołę Ćwiczeń przy Seminarium Nauczycielskim Żeńskim Katolickiego Związku Polek, w którym kierowniczką i nauczycielką była jego matka. W tym samym roku rozpoczął naukę w Państwowym Gimnazjum i Liceum Męskim im. Stefana Batorego, otrzymując w maju 1939 r. świadectwo dojrzałości. Dwa miesiące później umarł ciężko chory ojciec. Od 1937 r. był członkiem Komitetu Wykonawczego „Spartakusa”, organizacji młodzieżowej działającej w gimnazjum, a także współredaktorem pisma „Strzała”, wydawanego od lutego 1938 r. organu tej organizacji, na łamach którego zadebiutował jako poeta. Jego pierwszy wiersz pochodzi z 1936 r. Dojrzałość poetycką osiągnął w sposób zdumiewająco szybki. Przypada ona na lata okupacji. W tym czasie ogłosił cztery tomiki poezji: „Zamknięty echem” i „Dwie miłości” w 1940 r. oraz „Wiersze wybrane” w 1942 r. i „Arkusz poetycki Nr 1” w 1944 r., a także wiele utworów w prasie konspiracyjnej. Używał wówczas pseudonimu literackiego „Jan Bugaj”. Od jesieni 1942 r. do lata 1943 r. studiował polonistykę na tajnym Uniwersytecie Warszawskim. W lipcu 1943 r. rozpoczął działalność konspiracyjną w Grupach Szturmowych Szarych Szeregów, wprowadzony przez Józefa Pleszczyńskiego („Ziutek”). Był sekcyjnym w 3 drużynie II plutonu „Alek” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”, pod pseudonimem „Krzysztof Zieliński”. W jego mieszkaniu na Czerniakowie przy ul. Hołówki 3 odbywały się przez pół roku wykłady klasy B–9 „Agricoli” – konspiracyjnej Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty, turnus II. W skrytce umieszczonej pod podłogą była przechowywana również broń. Stopień starszego strzelca podchorążego rezerwy piechoty otrzymał rozkazem z 25 maja 1944 r. Angażował się w pracę konspiracyjną pomimo słabego zdrowia. Prowadził dział poezji w zespole redakcyjnym konspiracyjnego miesięcznika społeczno-literackiego „Droga”, wydawanego od grudnia 1943 r. Uczestniczył w akcji „T–U”. W maju 1944 r. brał udział w przeszkoleniu w „Bazie Leśnej” koło Wyszkowa. Na miesiąc przed Powstaniem Warszawskim zrezygnował z proponowanej mu przez Andrzeja Romockiego (dowódcy 2 kompanii „Rudy”) funkcji „nieoficjalnego stanowiska szefa prasowego kompanii” i przeniósł się do harcerskiego batalionu „Parasol”, gdzie został zastępcą dowódcy III plutonu 3 kompanii. Odcięty od macierzystego oddziału w momencie wybuchu Powstania, zameldował się na pododcinku „Gozdawy” (ppor. Lucjan Giżyński). Poległ 4 sierpnia 1944 r. na stanowisku bojowym w Pałacu Blanka przy placu Teatralnym. Miejsce jego śmierci upamiętnia dziś tablica na skrzydle tego gmachu, odsłonięta 4 sierpnia 1959 r. Pochowany na dziedzińcu Ratusza, ekshumowany w styczniu 1947 r. i przeniesiony do kwatery A–22–2–12 Armii Krajowej na cmentarzu Wojskowym. Spoczywa wraz z żoną Barbarą Drapczyńską, poślubioną 3 czerwca 1942 r., która ranna w głowę 26 sierpnia w czasie Powstania Warszawskiego, zmarła 1 września 1944 r. Był jednym z największych talentów poetyckich w literaturze polskiej. Na domu przy ul. Hołówki 3, w którym mieszkał w latach 1936–1944, odsłonięto 4 sierpnia 1991 r. tablicę pamiątkową.

BIŃKOWSKA

Hanna

„Joanna”, „Łucja”

łączn. i sanit. odzn. dwukrotnie KW

Urodzona w 1922 roku w Poznaniu. Od 1937 r. zamieszkała w Warszawie. Maturę zdała w 1939 r. w Gimnazjum i Liceum Żeńskim im. Juliusza Słowackiego. Działalność w harcerstwie rozpoczęła w Chorągwi Wielkopolskiej, a następnie należała do 3 „Czarnej” Warszawskiej Żeńskiej Drużyny Harcerek, w której pełniła funkcję drużynowej. We wrześniu 1939 r. w Szpitalu Ujazdowskim opiekowała się żołnierzami z wojny obronnej. W czasie okupacji studiowała medycynę na tajnym Uniwersytecie Ziem Zachodnich (UZZ). Jednocześnie zajmowała się pracą zarobkową i wychowywaniem młodszej siostry Stasi, zastępując jej zmarłą matkę. W konspiracji w Szarych Szeregach. W latach 1943–1944 kolporterka i członkini zespołu łączniczek Wydziału Propagandy Bieżącej (WPB) Biura Informacji i Propagandy (BIP) Komendy Głównej ZWZ–AK, kierowanego przez Hannę Hryniewiecką („Marynę”). Występowała tu pod pseudonimem „Łucja”. Czynna także w sanitariacie Kedywu KG AK. Prowadziła szkolenie sanitarne w 1 kompanii „Maciek” batalionu „Zośka”, pełniąc funkcję drużynowej dziewcząt. W lipcu 1944 r. brała udział w szkoleniu wojskowym w „Bazie Leśnej” pod Wyszkowem. W Powstaniu Warszawskim sanitariuszka I plutonu „Włodek” 1 kompanii „Maciek”. 30 sierpnia ciężko ranna na ulicy Długiej, po nieudanej próbie wyprowadzenia jej ze Starego Miasta, pozostała w szpitalu powstańczym przy ul. Miodowej 23. Zginęła 2 września 1944 r. pod gruzami zbombardowanego szpitala.

BITTNER

Sławomir Maciej

„Maciek”

por. phm, odzn. VM V kl. i trzykrotnie KW

Urodzony 21 lipca 1923 roku w Warszawie, syn Ludwika, generała brygady pseud. „Halka”, w konspiracji oficera SZP–ZWZ–AK, późniejszego (od lipca 1944 r.) dowódcy 9 Podlaskiej Dywizji Piechoty AK, i Anieli Haliny z domu Rychłowskiej. Rozpoczął naukę w gimnazjum we Lwowie, gdzie uzyskał małą maturę. Od 1939 r. w I klasie licealnej Państwowego Gimnazjum i Liceum Męskiego im. Stefana Batorego w Warszawie. Uczestnik kampanii wrześniowej w 1939 r. W czasie okupacji kontynuował naukę na tajnych kompletach gimnazjum im. Stefana Batorego, otrzymując świadectwo dojrzałości w 1942 r. W konspiracji członek Związku Walki Zbrojnej. Od maja do sierpnia 1942 r. żołnierz jednego z patroli dywersyjnych IV odcinka „Wachlarza” (dywersyjnej organizacji AK na ziemiach wschodnich). Od początku 1943 r. instruktor minerski w Grupach Szturmowych Szarych Szeregów, a od maja tego roku przyboczny komendanta Grup Szturmowych. W maju 1943 r. został adiutantem ppor. Ryszarda Białousa, dowódcy Oddziału Specjalnego (późniejszego batalionu „Zośka”). Z chwilą utworzenia batalionu „Zośka” 1 września 1943 r. został dowódcą 1 kompanii „Felek”. Uczestniczył w wielu akcjach bojowych, wykazując zdolności organizacyjne i wyróżniając się odwagą: „Arsenał” (jako dowódca sekcji „Sten I”), za wyróżnienie się w akcji odznaczony Krzyżem Walecznych, „Schultz”, „Celestynów”, Sól”, „Czarnocin”, „Góral” (jako dowódca grupy osłonowej), „Sieczychy” (jako dowódca jednej z grup atakujących), „Wilanów” i w akcji „Polowanie”. W czerwcu 1942 r. ukończył Zastępczy Kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty ZWZ–AK, a w 1943 r. „Szkołę za Lasem”. Był chłopcem niezwykle szlachetnym i bardzo dobrym. Jego niespotykana wprost odwaga, brawura i pogarda śmierci nie darmo zjednały mu opinię jednego z najdzielniejszych żołnierzy Grup Szturmowych. Aresztowany przypadkowo 18 lutego 1944 r. w Al. Niepodległości przy Rakowieckiej, został prawdopodobnie rozstrzelany w gruzach Getta 28 lutego 1944 r. Rozkazem L.19 dowódcy batalionu „Zośka” z 6 czerwca 1944 r. na jego cześć 1 kompanię batalionu nazwano pseudonimem „Maciek”. Upamiętniony na Mogile Symbolicznej.

BŁOŃSKI

Jan

„Sum”, „Wąsacz”

por. hm, odzn. KW

Urodzony 23 października 1912 roku w Warszawie, syn Edwarda, znanego krawca warszawskiego i mecenasa sztuki, i Marii. Ukończył Prywatne Gimnazjum im. Edwarda Rontalera, uzyskując świadectwo dojrzałości w 1933 r.. Od jesieni 1934 r. student Wydziału Chemii Politechniki Warszawskiej. Działacz harcerski, od 1936 r. członek Kręgu Instruktorskiego „Złota Strzała” oraz Koła Instruktorskiego im. Mieczysława Bema (KIMB). We wrześniu 1939 r. brał udział w obronie stolicy jako żołnierz Robotniczych Batalionów Obrony Warszawy. Odznaczony Krzyżem Walecznych. W okresie okupacji włączył się do działalności konspiracyjnej, początkowo w organizacji PLAN (Polska Ludowa Akcja Niepodległościowa), a po jej rozbiciu przez Gestapo w styczniu 1941 r. związał się z Organizacją Małego Sabotażu „Wawer”. W mieszkaniu przy ul. Brackiej 23, w którym mieszkał z rodzicami i jedną z sióstr, oraz w piwnicy tego budynku urządził laboratorium chemiczne i magazyn materiałów sabotażowych. Wytworzony przez niego m.in. gaz łzawiący był wykorzystywany w akcjach sabotażowych „Wawra”. Od 1940 r. do listopada 1942 r. pełnił funkcję instruktora wojskowego Szarych Szeregów, najpierw w Okręgu Południe (PD), później w całej Chorągwi Warszawskiej („UL Wisła”). Aresztowany wraz z rodzicami i siostrą Stefanią w swoim mieszkaniu w nocy z 3 na 4 listopada 1942 r. i osadzony na Pawiaku. Obciążony znalezionymi materiałami przeszedł okrutne śledztwo w siedzibie Gestapo w al. Szucha. Nie wydał jednak nikogo. Zmarł 8 lutego 1943 r. w izolatce na Pawiaku. Więzieni na Pawiaku rodzice zostali rozstrzelani, ojciec – 12 lutego, a matka – 7 maja 1943 r. Siostra Stefania, wywieziona do obozu na Majdanku, przeżyła wojnę. Poprzez drugą siostrę, Krystynę, był szwagrem Ryszarda Białousa („Jerzy”), dowódcy OS „Jerzy” (późniejszy batalion „Zośka”). Pośmiertnie mianowany harcmistrzem i przedstawiony do odznaczenia Orderem Virtuti Militari V klasy. Upamiętniony na Mogile Symbolicznej.

BRANICZ

Tadeusz

„Sęp”

plut. pchor.

Urodzony 10 marca 1922 roku w Warszawie, syn Stanisława, kapitana Wojska Polskiego, żołnierza Legionów Polskich, przed wojną urzędnika administracji wojskowej, i Teodozji z domu Nowickiej. W 1939 r. ukończył pierwszą klasę liceum w Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Adama Mickiewicza w Warszawie. W czasie okupacji, ze względu na trudne warunki egzystencji rodziny – nagła śmierć siostry bliźniaczki Zofii, oraz choroba młodszej siostry Danuty – zajmował się handlem gumą na zelówki. Równocześnie kontynuował naukę, uczęszczając w latach 1940–1943 do Państwowej Szkoły Budowy Maszyn na Wydział Mechaniczny (dawna Państwowa Wyższa Szkoła Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda). Nauka przychodziła mu łatwo, gdyż był uzdolniony w przedmiotach ścisłych. Na przełomie lat 1941–1942 wprowadzony przez kolegę Tadeusza Dulskiego do organizacji wojskowej Związku Walki Zbrojnej (ZWZ). Od jesieni 1943 r., po wcześniejszych kontaktach z Henrykiem Kozłowskim („Kmita”), przeszedł do batalionu „Zośka”. W maju 1944 r. ukończył II turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”, uzyskując stopień plutonowego podchorążego. Przed Powstaniem Warszawskim brał udział w przestrzeliwaniu broni, jej transporcie i ubezpieczaniu miejsc przechowywania. W Powstaniu Warszawskim walczył na Woli i Starym Mieście jako żołnierz 2 drużyny IV plutonu 1 kompanii „Maciek”. Poległ 22 sierpnia 1944 r. na gruzach Getta, od strony ul. Bonifraterskiej, w ataku na Dworzec Gdański.

BRZOSKO

Zygmunt

„Nowina”

ppor., odzn. VM V kl. i KW

Urodzony 11 lipca 1923 roku w Warszawie. Wychowywany przez matkę, pracującą w Banku Rolnym. Po ukończeniu szkoły powszechnej uczył się w Państwowym Gimnazjum i Liceum Męskim im. Stefana Batorego. W czasie okupacji w 1940 r. rozpoczął naukę w Liceum Chemicznym. Od 1942 r., po utworzeniu dwuletniej Państwowej Wyższej Szkoły Technicznej (Technische Hochschule) na bazie Politechniki, studiował na Wydziale Chemicznym tej szkoły. W konspiracji, poprzez kontakty z Janem i Andrzejem Romockimi, trafił do 2 kompanii „Rudy” (początkowo do II plutonu „Alek”). W styczniu 1944 r. został przeniesiony do I plutonu „Sad”. Pełnił funkcję zastępcy dowódcy drużyny. W jego mieszkaniu przy ul. Grójeckiej 40 urządzono skrytkę na broń i materiały konspiracyjne. W maju 1944 r. ukończył turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”. Brał udział w akcji „Tryńcza”. Uzdolniony, energiczny i koleżeński, pełniąc różne funkcje potrafił sobie zjednać podwładnych i przełożonych. W Powstaniu Warszawskim walczył na Woli. Poległ 12 sierpnia 1944 r. w ataku na Stawki.

BYTNAR

Jan

„Rudy”

ppor. hm, odzn. VM V kl. i KW

Urodzony 6 maja 1921 roku w Kolbuszowej, syn Stanisława, żołnierza Legionów Polskich, nauczyciela, i Zdzisławy z domu Rechul, nauczycielki. Naukę w publicznej szkole powszechnej rozpoczął w Piastowie pod Warszawą. Od czwartej klasy uczęszczał do Szkoły Powszechnej Nr 29 przy ul. Zagórnej 9 w Warszawie. Już wówczas nauczyciele dostrzegli jego zainteresowania i duże zdolności do nauk przyrodniczych i matematycznych. Świadectwo dojrzałości otrzymał w czerwcu 1939 r. w Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Stefana Batorego. Tu w czasie nauki od 1934 r. należał do 23 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Bolesława Chrobrego, słynnej „Pomarańczarni”, pełniąc od 1936 r. funkcję przybocznego. Następnie prowadził drużynę harcerską w szkole przy ul. Zagórnej 9. W 1938 r. na kursie instruktorskim zorganizowanym przez Chorągiew Warszawską nad Wigrami uzyskał stopień harcerza Rzeczypospolitej. W konspiracji od października 1939 r., początkowo w Polskiej Ludowej Akcji Niepodległościowej, a od grudnia tego roku do czerwca 1940 r. był łącznikiem w komórce więziennej Związku Walki Zbrojnej. Od marca 1941 r. w Szarych Szeregach. Od listopada 1942 r. dowódca hufca „Południe”–„Pd” („Sad”), Grup Szturmowych Szarych Szeregów, stanowiącego jednocześnie pluton „Sad” w Oddziale Specjalnym „Jerzy” (późniejszy batalion „Zośka”) Kedywu KG AK. Był jednym z czołowych wykonawców akcji w Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. W latach 1941–1942 uczęszczał na tajne kursy byłej Państwowej Wyższej Szkoły Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda, Wydział Mechaniczny. Po ukończeniu „Szkoły za Lasem”, wiosną 1942 r. otrzymał stopień podharcmistrza. W okresie od czerwca 1942 r. do stycznia 1943 r. ukończył Zastępczy Kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty ZWZ–AK, uzyskując stopień kaprala podchorążego. Był uczestnikiem akcji „Wieniec II”, akcji na urzędnika niemieckiego 18 stycznia 1943 r. oraz akcji „Bracka” (jako dowódca grupy ubezpieczającej). W akcji tej był lekko ranny. Aresztowany nad ranem 23 marca 1943 r. wraz z ojcem Stanisławem Bytnarem w swoim mieszkaniu przy Al. Niepodległości 159, osadzony na Pawiaku, przesłuchiwany i torturowany w siedzibie gestapo w al. Szucha. Odbity podczas przewożenia karetką więzienną z al. Szucha na Pawiak wraz z 24 więźniami przez oddział Grup Szturmowych Szarych Szeregów Chorągwi Warszawskiej 26 marca 1943 r., w słynnej akcji pod Arsenałem. Zmarł cztery dni później, 30 marca 1943 r., w Szpitalu Wolskim przy ul. Płockiej na skutek obrażeń doznanych w czasie bestialskiego śledztwa. Jego pseudonimem „Rudy” nazwano 2 kompanię harcerskiego batalionu „Zośka”. Na domu, w którym mieszkał umieszczono staraniem byłych żołnierzy batalionu „Zośka” i mokotowskiego Hufca ZHP im. Szarych Szeregów tablicę pamiątkową, odsłoniętą 28 kwietnia 1980 r. Liczne drużyny harcerskie w całej Polsce noszą jego imię. Napisane w kwietniu 1943 r. wspomnienie Tadeusza Zawadzkiego o Janku Bytnarze stało się kanwą najgłośniejszej książki okupowanej Warszawy – Kamienie na szaniec pióra Aleksandra Kamińskiego, w której „Rudy” był jednym z głównych bohaterów. Aresztowany z nim ojciec, więzień KL Auschwitz, został wywieziony do Niemiec, gdzie zginął 10 kwietnia 1945 r. W siedemdziesiątą rocznicę powstania Szarych Szeregów odznaczony pośmiertnie przez Prezydenta RP Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (2009 r.). Starszy brat Danuty „Duśki”, harcerki 14 WŻDH „Białej”, członkini Szarych Szeregów i Armii Krajowej, łączniczki Grup Szturmowych i Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”., po wojnie architekta w Biurze Planowania Rozwoju Warszawy, zmarłej 19 kwietnia 2008 r. w Warszawie. Spoczęła w grobie męża na cmentarzu przy ul. Poloneza (Grabów).

CIEPLAK

Władysław

„Giewont”, „Kwiczoł”, „Mały”

por. hm, odzn. VM V kl. i dwukrotnie KW

Urodzony 6 czerwca 1917 roku w Aleksandrowie Kujawskim, syn Aleksandra, pracownika umysłowego Starostwa w Koninie, i Stefanii z domu Łuszkiewicz. Naukę rozpoczął w 1924 r. w Publicznej Szkole Powszechnej w Koninie. Od 1929 r. uczęszczał do miejscowego Gimnazjum Rady Opiekuńczej, a od 1933 r., po przeniesieniu się rodziców do Poznania,, kontynuował naukę w Państwowym Gimnazjum im. św. Jana Kantego w tym mieście. Świadectwo dojrzałości uzyskał w 1939 r. Od wczesnych lat był związany z harcerstwem. W 1925 r. został członkiem Drużyny „Wilcząt”. Od 1926 r. do 1929 r. członek Drużyny Harcerzy w Koninie przy szkole powszechnej. W latach 1929–1933 należał do Konińskiej Drużyny Harcerzy im. Tadeusza Kościuszki. W latach 1933–1939 był członkiem 21 Poznańskiej Drużyny Harcerzy im. Tadeusza Rejtana, pełniąc kolejno funkcje od zastępowego do drużynowego (od 1937 r.) włącznie. Przed objęciem tej ostatniej funkcji w 21 PDH był przybocznym Floriana Marciniaka, późniejszego pierwszego naczelnika Szarych Szeregów. W latach 1935–1937 ukończył kurs Przysposobienia Wojskowego z oceną dobrą. Pierwsze dni wojny 1939 r. spędził w Poznaniu, pracując przy boku Floriana Marciniaka w Pogotowiu Harcerzy. Po zajęciu Poznania przez wojska niemieckie odbył z grupą harcerzy marsz ewakuacyjny do Warszawy. W toku tego marszu starał się o wcielenie do wojska. W jednej ze strzeleckich kompanii pełnił funkcje łącznika przy dowódcy oddziału w walkach pod Kutnem. Po zakończeniu kampanii wrześniowej zamierzał wraz z bratem Przemysławem przedostać się przez Węgry na zachód do powstających tam jednostek Wojska Polskiego. Dowiedziawszy się o wysiedleniu rodziców z Poznania, zmienił plany i wrócił do Warszawy. Tu, za namową Floriana Marciniaka, pełniącego już wówczas funkcję naczelnika Szarych Szeregów, od marca 1940 r. włączył się do działalności konspiracyjnej. Z natury opanowany, pracowity i uzdolniony, w czasie okupacji, poza stałą, bardzo intensywną pracą w konspiracji, wykazał nieprzeciętne zdolności organizacyjne i wielki zmysł przedsiębiorczości. Założył sklep jubilerski przy ul. Świętokrzyskiej koło ul. Szkolnej. Oprócz źródeł dochodu dla utrzymania rodziny, lokal ten spełniał doniosłą rolę w konspiracji, jako ważny punkt kontaktowy. Często był on także bazą materialną dla Głównej Kwatery Szarych Szeregów, służąc jej pożyczkami. W okresie październik 1941 r. – czerwiec 1942 r. ukończył Zastępczy Kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty ZWZ–AK w stopniu kaprala podchorążego. Wiosną 1942 r. był uczestnikiem „Szkoły za Lasem”. W 1943 r. przez pewien czas pełnił funkcję przybocznego Komendanta Chorągwi Warszawskiej Szarych Szeregów, hm. Stanisława Broniewskiego „Stefana Orszy”. Był także jednym z kierowników kolportażu Głównej Kwatery Szarych Szeregów. Z chwilą utworzenia 1 września 1943 r. batalionu „Zośka” objął dowództwo 2 kompanii „Rudy”. W okresie czerwiec – lipiec 1944 r. jako dowódca szkoleniowej „Bazy Leśnej” pod Wyszkowem potwierdził swoje wielkie zdolności organizacyjne i instruktorskie. Brał udział w akcjach: „Arsenał” (jako dowódca grupy „ubezpieczenie”), „Czarnocin”, odbicia więźniów ze szpitala Dzieciątka Jezus w lipcu 1943 r. (jako dowódca akcji) oraz „Wilanów” (również jako dowódca akcji). W Powstaniu Warszawskim dowódca nowo sformowanej 3 kompanii batalionu „Zośka”, zwanej od jego pseudonimu kompanią „Giewonta”. Wśród przyjaciół znany był jako Miłek. Walczył na Woli i Starym Mieście. Poległ 30 sierpnia 1944 r. wraz z 26 żołnierzami swojej kompanii pod gruzami zbombardowanego budynku przy ul. Zakroczymskiej 7. Wraz z nimi ekshumowany po wojnie, 17 sierpnia 1945 r. i przeniesiony do zbiorowej mogiły w kwaterze batalionu „Zośka”. Starszy brat Przemysława, strz. „Smyka”, żołnierza III plutonu „Felek” 2 kompanii „Rudy”, uczestnika Powstania Warszawskiego, rannego na Woli, zmarłego 6 stycznia 1980 r. w Szczecinie.

CZECHOWICZ

Zbigniew

„Wit”

sierż., odzn. dwukrotnie KW

Urodzony 4 listopada 1924 roku w Białymstoku, syn Jana, pracownika umysłowego (zginął po Powstaniu Warszawskim w czasie ewakuacji ludności cywilnej z Warszawy do Pruszkowa), i Stefanii z domu Czarneckiej. Od 1928 r. zamieszkał z rodzicami w Warszawie. Tu w 1931 r. rozpoczął naukę w publicznej szkole powszechnej. Od 1938 r. uczeń Państwowego Gimnazjum i Liceum Męskiego im. Stefana Batorego i członek 23 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Bolesława Chrobrego. W czasie okupacji kontynuował naukę na tajnych kompletach Gimnazjum i Liceum im. Stefana Batorego, uzyskując w 1942 r. świadectwo dojrzałości. Następnie podjął pracę zarobkową w zakładzie mechanicznym, pomagając rodzicom. Równocześnie rozpoczął działalność konspiracyjną w Szarych Szeregach. Ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”. Otrzymał przydział do I plutonu „Sad” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. W Powstaniu Warszawskim brał udział wraz z plutonem w walkach na Woli i Starym Mieście. Poległ 28 sierpnia 1944 r. pod gruzami zbombardowanego budynku przy ul. Franciszkańskiej 12.

DANISZEWSKA

Lidia

„Lidka”

sanit., odzn. dwukrotnie KW

Urodzona 31 maja 1923 roku w Jeziornie koło Warszawy, córka Pawła i Marii z domu Jeżyckiej. Uczyła się w Miejskim Żeńskim Gimnazjum i Liceum im. Jana Kochanowskiego w Warszawie. Harcerka Warszawskiej Żeńskiej Drużyny Harcerek im. Zawiszy Czarnego. W czasie okupacji kontynuowała naukę na tajnych kompletach, uzyskując w 1941 r. świadectwo dojrzałości. Następnie studiowała medycynę na tajnym Uniwersytecie Warszawskim. W konspiracji w Szarych Szeregach, uczestniczyła w akcjach Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. W Powstaniu Warszawskim sanitariuszka III plutonu „Felek” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. Brała udział w walkach na Woli, Starym Mieście i Czerniakowie. Poległa 16 września 1944 r. przy ul. Wilanowskiej 1.

DAWIDOWSKI

Maciej Aleksy

„Alek”, „Glizda”, „Kopernicki”

sierż. pchor. phm, odzn. VM V kl.

Urodzony 3 listopada 1920 roku w Drohobyczu, syn Aleksego, inżyniera mechanika, dyrektora administracyjnego Fabryki Karabinów przy ul. Dworskiej 26 w Warszawie, i Janiny z domu Sagatowskiej, inżyniera chemika. Od 1929 r. uczył się w Prywatnej Szkole Powszechnej koedukacyjnej Zofii Szadebergowej, a po jej ukończeniu w 1934 r. uczęszczał do Państwowego Gimnazjum i Liceum Męskiego im. Stefana Batorego. Tu należał do 23 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Bolesława Chrobrego, słynnej „Pomarańczarni”, gdzie jego kolegami byli m.in. Jan Bytnar („Rudy”) i Tadeusz Zawadzki („Zośka”). Maturę zdał w 1939 r. Po wybuchu wojny – na polecenie władz państwowych ewakuowania ze stolicy starszej młodzieży – wyruszył z Warszawy wraz z harcerskim batalionem marszowym, dowodzonym przez hm Lechosława Domańskiego („Zeusa”). Powrócił na początku października 1939 r., włączając się do działalności konspiracyjnej. Od połowy października do połowy listopada 1939 r. członek Polskiej Ludowej Akcji Niepodległościowej (PLAN), a od początku 1940 r. do lipca tego roku łącznik w komórce więziennej ZWZ. Od marca 1941 r. w Szarych Szeregach, drużynowy w hufcu „Mokotów Górny” (MG), a od listopada 1942 r. drużynowy 1 drużyny „Sad 100” i zastępca hufcowego hufca Grup Szturmowych „Sad” („Południe” – „Pd”) Jana Bytnara. W grudniu 1939 r. utracił ojca, który po aresztowaniu przez gestapo został prawdopodobnie rozstrzelany w Palmirach pod Warszawą. Pomagając matce i siostrze, pracował najpierw dorywczo, zajmując się szkleniem okien, rąbaniem drewna, jeżdżeniem rykszą, a później został zatrudniony w straży pożarnej fabryki cukierków „Fuchsa” przy ul. Topiel. W latach 1940–1942 studiował w Państwowej Szkole Budowy Maszyn, działającej jawnie w miejsce Państwowej Wyższej Szkoły Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda. Uczestnik akcji Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. Wsławił się zdjęciem tablicy z niemieckim napisem z pomnika Kopernika w Warszawie w nocy z 11 na 12 lutego 1942 r. Za wyczyn ten otrzymał pseudonim „Kopernicki”. W styczniu 1943 r. ukończył II turnus Zastępczego Kursu Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty ZWZ–AK. Odbył również szkolenie dywersyjne w Grupach Szturmowych – Oddziałach Dyspozycyjnych Kedywu KG AK. Brał udział w akcji „Bracka” oraz w akcji „Arsenał” (jako dowódca sekcji granaty). Ciężko ranny w czasie odskoku z tej akcji, zmarł 30 marca 1943 r. w szpitalu Dzieciątka Jezus. Za bohaterską postawę wobec wroga i śmierć na posterunku komendant Sił Zbrojnych w Kraju gen Stefan Rowecki „Grot”, rozkazem Nr BP/L 68 z 3 V 1943 r. nadał mu Order Virtuti Militari V klasy. Był pierwszym żołnierzem Grup Szturmowych, który otrzymał to wysokie odznaczenie. Na jego cześć II pluton kompanii „Rudy” w nowo utworzonym batalionie „Zośka” otrzymał imię „Alek”. Starszy brat Marii, harcerki 3 WŻDH, sanitariuszki „Jagody” w hufcu „Południe” Grup Szturmowych Szarych Szeregów, następnie w sanitariacie Kedywu, po wojnie absolwentki pedagogiki UW, zamężnej z Tomaszem Strzemboszem, zmarłej w lipcu 2007 r. w Warszawie.

DĄBROWSKI

Henryk

„Alfred”

ppor. odzn. KW

Urodzony w 1920 roku w Warszawie, syn Michała i Zofii, rolników z okolic Warki, którzy po odzyskaniu przez Polskę niepodległości przenieśli się do Warszawy. W czasie okupacji, uczęszczał do średniej szkoły budowlanej, którą ukończył w 1943 r. W konspiracji w Szarych Szeregach, od czerwca 1941 r. w hufcu „Wola” (WL). W styczniu 1943 r. ukończył Zastępczy Kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty ZWZ–AK (II turnus), otrzymując stopień kpr. pchor. Po utworzeniu batalionu „Zośka” (1 września 1943 r.) pełnił czasowo funkcję dowódcy 1 drużyny w III plutonie „Ryszard” 2 kompanii „Rudy”. Był energiczny i opanowany w trudnych i niebezpiecznych sytuacjach. Brał udział w akcjach odbioru i konwojowania broni ze zrzutów alianckich. Uczestniczył w akcji zbrojnej „Wilanów”, jako ochrona dowódcy akcji. W lipcu 1944 r. odbył szkolenie wojskowe w „Bazie Leśnej” pod Wyszkowem. W Powstaniu Warszawskim brał udział w walkach na Woli i Starym Mieście w składzie I plutonu „Howerli” (Stanisław Kozicki) 3 kompanii „Giewonta”. Ranny w nogi 11 sierpnia 1944 r. w czasie walk na gruzach Getta, odznaczony Krzyżem Walecznych i awansowany do stopnia sierż. pchor. Po kilku dniach pobytu w szpitalu wrócił do oddziału. 22 sierpnia 1944 r. prowadził drużynę przez boisko „Polonii” w akcji na Dworzec Gdański. Został ponownie ranny i zginął, nie mając drogi odwrotu. Upamiętniony na Mogile Symbolicznej.

DECZKOWSKI

Stanisław

„Madejski”

sierż., odzn. KW

Urodzony 26 lipca 1925 roku w Warszawie, syn Juliana, kierowcy, mechanika samochodowego w firmie Dziewulski i Lange, i Marii z domu Kapuścińskiej. W 1939 r. ukończył naukę w publicznej szkole powszechnej. Od 1936 r. należał do 42 WDH im. Franciszka Żwirki i Stanisława Wigury. W konspiracji w Szarych Szeregach, od listopada 1942 r. członek drużyny Warszawskich Grup Szturmowych w hufcu Mokotów–Południe („PD”), dowodzonej przez Eugeniusza Kechera („Kołczan”). Uczestniczył w akcjach Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. Od 1941 r. uczył się w Obowiązkowej Szkole Zawodowej Nr VII – szkole ogrodniczej (dawne Gimnazjum i Liceum Męskie im. Tadeusza Rejtana). 4 grudnia 1942 r. aresztowany w szkole wraz z bratem Zbigniewem przez tajniaków niemieckich, przetrzymywany na Pawiaku do 23 grudnia. Uwolniony, kontynuował działalność konspiracyjną. Brał udział w akcjach zbrojnych „Wilanów” i „T–U”. W czerwcu 1944 r. uczestniczył w szkoleniu wojskowym w „Bazie Leśnej” pod Wyszkowem. W Powstaniu Warszawskim walczył na Woli i Starym Mieście jako żołnierz II plutonu „Alek” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. Brał m.in. udział w zdobyciu obozu przy ul. Gęsiej (tzw. „Gęsiówki”) 5 sierpnia 1944 r. jako celowniczy karabinu maszynowego. Trzykrotnie ranny. Poległ 28 sierpnia 1944 r. wraz z prawie całym plutonem „Sad” pod gruzami zbombardowanego budynku przy ul. Franciszkańskiej 12. Był przedostatnim żołnierzem ekshumowanym i przeniesionym do kwatery cmentarnej batalionu „Zośka”, 28 marca 1950 r. Młodszy brat Juliusza Bogdana, sierż. pchor. phm. „Laudańskiego”, w Powstaniu Warszawskim dowódcy 3 drużyny w II plutonie „Alek”, po wojnie absolwenta Uniwersytetu Warszawskiego, mgr. chemii, zmarłego 22 czerwca 1998 r. w Ciechocinku, pochowanego na Cmentarzu Wojskowym w Warszawie, w sąsiedniej kwaterze A–18.

DENEL

Wiesław

„Orzech”

plut.

Urodzony 8 czerwca 1923 roku w Łodzi, syn Fryderyka, włókniarza, i Janiny z domu Helbing. W latach 1930–1937 uczył się w Miejskiej Eksperymentalnej Szkole Pracy w Łodzi. W latach 1937–1939 r. był uczniem Gimnazjum im. Władysława Reymonta i członkiem drużyny harcerskiej tej szkoły o W 1940 r. przybył wraz z rodzicami do Warszawy. Od 1941 r. studiował przez dwa lata w Państwowej Szkole Budowy Maszyn, działającej jawnie w miejsce Państwowej Wyższej Szkoły Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda. W 1942 r. po aresztowaniu ojca, który zginął w obozie koncentracyjnym w Buchenwaldzie, musiał utrzymywać matkę i siostrę. Wykorzystując swoje zdolności manualne, skonstruował warsztat tkacki, na którym produkował włosiankę. W 1944 r. została aresztowana jego matka, więziona najpierw na Pawiaku, następnie w Ravensbrück i Belsen-Bergen. Działalność konspiracyjną rozpoczął w grupie „Prawdzica” (NN). Po dekonspiracji grupy wiosną 1944 r. otrzymał przydział do batalionu „Zośka”. W Powstaniu Warszawskim żołnierz I plutonu „Sad” 2 kompanii „Rudy”. Uczestniczył w walkach na Woli i Starym Mieście. Ciężko ranny w obie nogi w czasie kolejnego natarcia na Stawki 13 sierpnia, umieszczony w szpitalu Jana Bożego, a następnie w szpitalu przy ul. Długiej 7, gdzie amputowano mu nogę. Zmarł 19 sierpnia 1944 r. Pochowany na podwórzu przy ul. Kilińskiego 1/3, ekshumowany do Ogrodu Krasińskich 20 kwietnia 1945 r.

DŁUGOSZOWSKI

Andrzej

„Klanecki”, „Długi”

por. phm, odzn. dwukrotnie KW

Urodzony 10 listopada 1922 roku w Warszawie, syn Jerzego Wieniawy-Długoszowskiego, pilota, majora służby stałej lotnictwa (zginął w 1931 r. w Grudziądzu podczas lotu ćwiczebnego), i Hanny z domu Zielińskiej. Uczył się w Szkole Powszechnej Organizacji Rodzin Wojskowych, a następnie w Państwowym Gimnazjum i Liceum Męskim im. Stefana Batorego. Należał do 23 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Bolesława Chrobrego. Maturę zdał w 1941 r. na tajnych kompletach gimnazjum Batorego. W konspiracji początkowo w Polskiej Ludowej Akcji Niepodległościowej (PLAN), potem w zespole łączników komórki więziennej ZWZ (początek 1940 r. – lipiec 1940 r.). Od wiosny 1941 r. w Szarych Szeregach w hufcu „Mokotów Górny” (MG). Od jesieni 1942 r. w Grupach Szturmowych, od maja 1943 r. dowódca 1 drużyny („Sad 100”) w hufcu „Południe” („Sad”). Po utworzeniu batalionu „Zośka” we wrześniu 1943 r. zastępca dowódcy 2 kompanii „Rudy” Władysława Cieplaka („Giewont”). Po reorganizacji batalionu w grudniu 1943 r. objął funkcję zastępcy dowódcy Eugeniusza Kechera („Kołczan”) w II plutonie „Alek” 2 kompanii „Rudy”. Po ukończeniu kursu podharcmistrzowskiego („Szkoła za Lasem”) mianowany podharcmistrzem (15 sierpnia 1943 r.). W styczniu 1943 r. ukończył II turnus Zastępczego Kursu Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty ZWZ–AK, uzyskując stopień plutonowego podchorążego. W 1944 r. awansowany do stopnia sierżanta podchorążego. W czerwcu 1944 r. odbył szkolenie wojskowe w „Bazie Leśnej” pod Wyszkowem. Uczestniczył w wielu akcjach małosabotażowych oraz w akcjach bojowych: „Celestynów”, „Sieczychy”, „Wilanów” (zastępca dowódcy akcji), „T–U”. W Powstaniu Warszawskim uczestniczył w walkach na Woli jako zastępca dowódcy II plutonu „Alek”. Poległ 3 sierpnia 1944 r. na gruzach Getta przy ul. Gęsiej. Brat Marka („Baobab”), żołnierza I plutonu „Sad” 2 kompanii „Rudy”, poległego 13 sierpnia 1944 r. na Starym Mieście.

DŁUGOSZOWSKI

Marek

„Baobab”

ppor., odzn. dwukrotnie KW

Urodzony 29 kwietnia 1924 roku w Warszawie, syn Jerzego Wieniawy-Długoszowskiego, pilota, dowódcy eskadry (zginął w 1931 r. w Grudziądzu podczas lotu ćwiczebnego), i Hanny z domu Zielińskiej. Po ukończeniu Szkoły Powszechnej Organizacji Rodzin Wojskowych uczył się w Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Joachima Lelewela. Należał do 5 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. płk. Zygmunta Miłkowskiego. W czasie okupacji kontynuował naukę na tajnych kompletach Gimnazjum im. Joachima Lelewela, otrzymując maturę w 1942 r. W konspiracji w Szarych Szeregach. Od 1943 r. w tajnej 23 WDH. Ukończył Zastępczy Kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty ZWZ–AK. Od 1944 r. żołnierz I plutonu „Sad” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. W Powstaniu Warszawskim walczył na Woli i Starym Mieście. Poległ 13 sierpnia 1944 r. na Starym Mieście przy ul. Muranowskiej róg ul. Pokornej. Jego brat Andrzej „Długi” poległ również w Powstaniu Warszawskim 3 sierpnia 1944 r. na Woli, jako zastępca dowódcy II plutonu „Alek” batalionu „Zośka”.

DOMAŃSKI

Lechosław

„Zeus”

Urodzony 24 czerwca 1913 roku w Janowie Podlaskim, syn Zygmunta, lekarza powiatowego. Uczył się w Państwowym Gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Nowogródku, gdzie należał do 1 Nowogródzkiej Drużyny Harcerzy im. Tadeusza Kościuszki. Egzamin dojrzałości złożył w 1930 r. Studiował na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Wileńskiego im. Stefana Batorego, uzyskując tytuł magistra w 1937 r. Przygotowywał się do zawodu nauczycielskiego. W czasie studiów był czynnym członkiem starszoharcerskiej Gromady Włóczęgów Czarnej Trzynastki Wileńskiej, skupiającej młodzież akademicką Wilna. Po śmierci ojca w 1931 r., studiując musiał zarabiać na utrzymanie własne i matki. W styczniu 1936 r. został kierownikiem Wydziału Kształcenia Starszyzny Chorągwi Wileńskiej. W lecie tego roku był członkiem wyprawy instruktorskiej do USA, której zadaniem było pobudzenie pracy harcerskiej w ośrodkach polonijnych. W podobnym celu w 1937 r. był delegowany na trzy miesiące do Kanady. W grudniu 1936 r. przeniósł się z matką do Warszawy w poszukiwaniu stałej pracy i w celu prowadzenia dalszej działalności harcerskiej. Przydzielony do Głównej Kwatery Harcerzy, objął stanowisko instruktora objazdowego drużyn pozostających pod opieką „Rodziny Kolejowej”, a równocześnie został hufcowym Hufca Śródmieście w Chorągwi Warszawskiej. W grudniu 1937 r. mianowany p.o. kierownika Wydziału Drużyn Głównej Kwatery Harcerzy (GKH), a od kwietnia 1939 r. pełnił funkcję kierownika Wydziału Harcerzy i Skautów oraz był jednym z członków kierownictwa GKH. W roku szkolnym 1938/1939 został nauczycielem w Państwowym Gimnazjum i Liceum Męskim im. Stefana Batorego w Warszawie. 10 maja 1939 r. powołany w skład dziewięcioosobowej Komisji Pogotowia GKH, a w końcu sierpnia 1939 r. wyznaczony na przewodniczącego Komisji Pogotowia Harcerzy. 7 września 1939 r. na polecenie władz państwowych ewakuował z Warszawy nieuzbrojony czterokompanijny batalion harcerski, rozwiązany w Chełmie Lubelskim 20 września 1939 r. Po powrocie do Warszawy 4 października 1939 r. włączył się do działalności w konspiracyjnym harcerstwie. Otrzymał zadanie nawiązywania tajnych harcerskich kontaktów na ziemiach na wschód od Bugu. W grudniu 1939 r. przebywał krótko we Lwowie. 22 marca 1940 r. w czasie wyprawy z Warszawy w kierunku Grodna i Wilna został aresztowany na granicy republik Białoruskiej i Litewskiej, prawdopodobnie w Lidze. Według niepotwierdzonych informacji zmarł w więzieniu w Orszy w maju 1941 r. Był wybitnie zdolnym instruktorem harcerskim. Upamiętniony na Mogile Symbolicznej.

FINDEISEN

Stanisław

„Olszyna”

sierż. pchor., odzn. KW

Urodzony 7 października 1924 roku w Toruniu, syn Stanisława, inżyniera elektryka, i Alicji z domu Handke. Od najmłodszych lat mieszkał i wychowywał się w Warszawie. Po ukończeniu publicznej szkoły powszechnej w 1938 r. rozpoczął naukę w Prywatnym Męskim Gimnazjum i Liceum Ludwika Lorentza. Przed 1939 r. nie należał do harcerstwa. W okresie okupacji kontynuował naukę na tajnych kompletach, otrzymując w 1943 r. maturę. Uzdolnienia i zainteresowania humanistyczne predysponowały go do przyszłych studiów uniwersyteckich. Do działalności konspiracyjnej w Szarych Szeregach wprowadził go Andrzej Wolski „Jur Felkowy”, późniejszy dowódca 4 drużyny III plutonu 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. Jako członek Grup Szturmowych Szarych Szeregów ukończył Zastępczy Kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty ZWZ–AK, a następnie przeszedł praktyczne szkolenie wojskowe w „Bazie Leśnej” pod Wyszkowem, w lecie 1944 r. W Powstaniu Warszawskim żołnierz III plutonu „Felek” 2 kompanii „Rudy”. Walczył na Woli i Starym Mieście. Ranny, powrócił do oddziału 24 sierpnia. Poległ 30 sierpnia 1944 r. na terenie zakładów „Fiata” przy ul. Sapieżyńskiej. Starszy brat Władysława, st. strz. „Władka”, uczestnika Powstania Warszawskiego w Śródmieściu Południowym i na Mokotowie w szeregach Batalionu „Ruczaj”, po wojnie automatyka, profesora, rektora Politechniki Warszawskiej w latach 1981–1985, senatora RP I i II kadencji.

FLORKOWSKI

Józef

„Florek”

plut. pchor. phm, odzn. KW

Urodzony 19 marca 1922 roku w Warszawie, syn Jana, właściciela sklepu, i Olgi. Był uczniem Szkoły Mechanicznej im. Stanisława Konarskiego i harcerzem 10 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej im. Stefana Batorego. Od października 1939 r. w konspiracji w Szarych Szeregach Chorągwi Warszawskiej. Uczestniczył w akcjach Organizacji Małego Sabotażu „Wawer” oraz w akcjach dywersyjnych Grup Szturmowych Szarych Szeregów, m.in. „Szymanów” „Polowanie”, „Jan Boży”. W maju 1944 r. ukończył II turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”. W batalionie „Zośka” był wyróżniającym się odwagą i inicjatywą dowódcą 1 drużyny w I plutonie „Włodek” 1 kompanii „Maciek”. W Powstaniu Warszawskim, w pierwszym dniu walk na Woli, w rejonie szkoły przy ul. Okopowej, ciężko ranny w głowę. Przewieziony do szpitala Karola i Marii na Lesznie, zmarł 1 sierpnia 1944 r. Upamiętniony na Mogile Symbolicznej.

GAWIN

Jerzy

„Miecz”, „Słoń”

por. phm, odzn. VM V kl. i trzykrotnie KW

Urodzony 20 września 1922 roku w Warszawie, syn Marcelego, udziałowca firmy „Pomoc Szkolna”, wytwarzającej pomoce szkolne i naukowe, i Janiny z domu Koszelik. W 1928 r. rozpoczął naukę w Prywatnej Szkole Anny Goldman. Od 1934 r. był uczniem 3 Miejskiego Męskiego Gimnazjum i Liceum im. Hugona Kołłątaja. Należał do 80 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Bolesława Chrobrego. We wrześniu 1939 r. wraz z drużyną brał udział w kopaniu rowów strzeleckich oraz pełnił służbę pomocniczą dla transportów wojskowych na dworcach kolejowych. W czasie okupacji kontynuował naukę na tajnych kompletach i w 1941 r. uzyskał świadectwo dojrzałości. Po aresztowaniu ojca w październiku 1941 r. i jego śmierci w obozie podjął pracę zarobkową, pomagając matce i siostrze Danucie. Równocześnie rozpoczął studia na tajnej Politechnice Warszawskiej. W konspiracji w Szarych Szeregach. W czerwcu 1942 r. ukończył Zastępczy Kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty ZWZ–AK. W okresie styczeń – maj 1944 r. był dowódcą 1 drużyny w III plutonie 1 kompanii „Felek” batalionu „Zośka”. W lipcu 1944 r. odbył szkolenie wojskowe w „Bazie Leśnej” pod Wyszkowem. Brał udział w akcjach bojowych: „Arsenał”, jako dowódca sekcji „Sten II”, (za wyróżnienie się w akcji odznaczony Krzyżem Walecznych), „Celestynów”, „Pogorzel”, „Rogoźno”. W Powstaniu Warszawskim dowódca 1 drużyny III plutonu „Felek” 2 kompanii „Rudy”, a od 24 sierpnia 1944 r. dowódca tego plutonu. 11 sierpnia 1944 r. odcięty na Woli w rejonie szkoły przy ul. Okopowej, wraz z grupą żołnierzy i łączniczek III plutonu „Felek” przedostał się do placówek AK w Kampinosie. Następnie przez Żoliborz i stąd kanałami dotarł na Stare Miasto, dołączając 23 sierpnia do macierzystego oddziału. Uczestniczył w dalszych walkach na Starówce i Czerniakowie. Poległ 23 września 1944 r. przy ul. Solec podczas przebijania się grupy żołnierzy zdziesiątkowanego batalionu „Zośka” z Czerniakowa do Śródmieścia. Ciała nie odnaleziono. Miejsce jego śmierci upamiętnia głaz i tablica, odsłonięta na Czerniakowie 23 września 1994 r.

GOLNIK

Jerzy

„Tyka”

ppor. phm, odzn. KW

Urodzony 17 października 1923 roku w Wieluniu koło Częstochowy, syn Tadeusza, nauczyciela, urzędnika Wydziału Oświaty Zarządu Miejskiego m.st. Warszawy, i Władysławy z domu Miszczak, nauczycielki. W latach 1930–1936 uczeń Publicznej Szkoły Powszechnej Nr 98. Od 1936 r. uczęszczał do Państwowego Gimnazjum i Liceum im. Stefana Batorego, kończąc do 1939 r. trzy klasy. Był członkiem 23 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Bolesława Chrobrego. We wrześniu 1939 r. pełnił dyżury harcerskie w Straży Pożarnej w Warszawie. W czasie okupacji kontynuował naukę na tajnych kompletach Gimnazjum im. Stefana Batorego, uzyskując w 1942 r. świadectwo dojrzałości. W latach 1942–1944 studiował na Wydziale Mechanicznym tajnej Politechniki Warszawskiej. Równocześnie pomagał w utrzymaniu rodziny, pracując kolejno: w pracowni zegarmistrzowskiej, jako goniec w składzie mebli, na stanowisku kreślarza w zakładzie mechanicznym oraz w firmie „Kuthan” przy pl. Trzech Krzyży. W konspiracji w Szarych Szeregach, członek drużyny w hufcu „Mokotów Górny” (MG), uczestnik akcji Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. W 1942 r. ukończył Zastępczy Kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty ZWZ–AK oraz kurs motorowy. Od końca 1943 r. dowódca 3 drużyny w I plutonie 1 kompanii „Felek”, a od czerwca 1944 r., po reorganizacji batalionu, zastępca dowódcy I plutonu 1 kompanii „Maciek”. W 1944 r. ukończył kurs dowódców kompanii. Był instruktorem taktyki dywersji w czterech klasach Podchorążówki i odpowiedzialnym za całość pracy szkoleniowej w I plutonie, tzw. ogniowym, 1 kompanii „Maciek”. Wiosną 1944 r. prowadził w Kampinosie ćwiczenia strzeleckie dla funkcyjnych. Brał udział w akcji „Szymanów”. W Powstaniu Warszawskim dowódca I plutonu „Włodek” 1 kompanii „Maciek” batalionu „Zośka”. Walczył na Woli, uczestnicząc w zdobyciu szkoły przy ul. Okopowej, czołgu „Panther”, obozu na Gęsiej oraz w wypadzie na pociąg pancerny w rejonie Powązek. W tej ostatniej akcji ranny w oko. Poległ 10 sierpnia 1944 r. na boisku „Skry” przy ul. Okopowej.

GRZESZCZAK

Aleksandra

„Oleńka”

sanit., odzn. KW

Urodzona 1 lutego 1921 roku w Warszawie, córka Stefana i Marii. Absolwentka Państwowego Gimnazjum i Liceum Żeńskiego im. Narcyzy Żmichowskiej. Już w czasie nauki w gimnazjum wykazywała zainteresowanie służbą sanitarną i medycyną, kończąc kurs PCK organizowany przez Przysposobienie Wojskowe Kobiet. We wrześniu 1939 r. opiekowała się rannymi żołnierzami z wojny obronnej w Szpitalu Ujazdowskim. Była członkinią Organizacji Harcerek Chorągwi Warszawskiej. W czasie okupacji prowadziła działalność konspiracyjną w Szarych Szeregach. Sklep jej rodziców przy ul. Nowogrodzkiej był skrzynką kontaktową żołnierzy Grup Szturmowych Szarych Szeregów. Z dużym poświęceniem prowadziła działalność charytatywną, opiekując się sierotami i samotnymi matkami w sierocińcu w Klarysewie. Od marca 1941 r. studiowała medycynę w Prywatnej Szkole Zawodowej dla Pomocniczego Personelu Sanitarnego doktora Jana Zaorskiego (tzw. Szkoła Zaorskiego). Pełniła funkcję drużynowej plutonu żeńskiej służby sanitarnej 2 kompanii „Rudy” w batalionie „Zośka”. Jako sanitariuszka brała udział w akcji „Sieczychy”. Aresztowana w styczniu 1944 r. na pl. Narutowicza, podczas przenoszenia broni pochodzącej ze zrzutu, więziona na Pawiaku, w śledztwie nic nie ujawniła. Rozstrzelana 30 stycznia 1944 r. w gruzach Getta. Na jej cześć pluton żeński batalionu „Zośka” dowodzony przez Zofię Krassowską („Zosia Duża”) przyjął imię „Oleńka”. Siostra Stefanii, łączniczki „Stefy” z III plutonu „Felek” 2 kompanii „Rudy”, poległej 15 września 1944 r. przy ul. Wilanowskiej 1.

GRZESZCZAK

Stefania

„Stefa”

łączn., odzn. dwukrotnie KW

Urodzona 10 grudnia 1923 roku w Warszawie, córka Stefana i Marii. Członkini Organizacji Harcerek Chorągwi Warszawskiej. Maturę uzyskała w czasie okupacji na tajnych kompletach. W konspiracji w Szarych Szeregach, pełniła funkcję łączniczki w III plutonie „Felek” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. Sklep jej rodziców przy ul. Nowogrodzkiej był lokalem kontaktowym dla żołnierzy Grup Szturmowych Szarych Szeregów. W lipcu 1944 r. uczestniczyła w szkoleniu wojskowym w „Bazie Leśnej” pod Wyszkowem. W Powstaniu Warszawskim w czasie walk na Woli 11 sierpnia 1944 r. odcięta w rejonie szkoły przy ul. Okopowej wraz z grupą żołnierzy i łączniczek III plutonu „Felek”, przedostała się do placówek AK w Kampinosie. Stąd przez Żoliborz i dalej kanałami 23 sierpnia dotarła na Stare Miasto, uczestnicząc w dalszych walkach. Ranna w rękę, przebiła się następnie z grupą żołnierzy Andrzeja Romockiego („Morro”), dowódcy 2 kompanii „Rudy”, przez Ogród Saski do Śródmieścia. Brała udział w walkach na Czerniakowie. Poległa 15 września 1944 r. przy ul. Wilanowskiej 1. Była młodszą siostrą Aleksandry („Oleńki”), drużynowej plutonu żeńskiego służby sanitarnej 2 kompanii „Rudy” w batalionie „Zośka”, rozstrzelanej 30 stycznia 1944 r. w gruzach Getta.

HORCZAK

Jerzy

„Wróbel”

kpr., odzn. VM V kl.

Urodzony w 1927 roku w Wilnie, syn Józefa, inżyniera rolnika, i Marii. Do 1935 r. przebywał z rodzicami w Kaliszu, a następnie zamieszkał w Warszawie. Naukę w szkole powszechnej ukończył w 1939 r. Był harcerzem i posiadał stopień młodzieżowy wywiadowcy. W czasie okupacji od 1940 r. uczęszczał do Obowiązkowej Szkoły Zawodowej Nr VII (Gimnazjum im. Tadeusza Rejtana). Wcześnie osierocony przez rodziców, którzy zginęli w Oświęcimiu za działalność w konspiracji. Ojciec za pracę w tajnej drukarni aresztowany wiosną 1941 r., torturowany i więziony na Pawiaku, zmarł w obozie jesienią tego samego roku. Matka, kolporterka prasy konspiracyjnej, aresztowana i wywieziona do Oświęcimia, zmarła w 1943 r. W Szarych Szeregach pełnił funkcję sekcyjnego 3 drużyny dowodzonej przez Eugeniusza Kechera „Kołczana”, wchodzącej w skład hufca „Sad” Grup Szturmowych. Brał udział w akcjach Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. 8 maja 1943 r. uczestniczył w akcji „Meksyk IV”, nieudanej próbie zmierzającej do uwolnienia aresztowanego naczelnika Szarych Szeregów Floriana Marciniaka w czasie przewożenia go samochodem przez gestapo. W willi, w której mieszkał przy ul. Różanej 36, mieścił się konspiracyjny magazyn broni wykryty przez Niemców. 4 sierpnia 1943 r. ten szesnastoletni wówczas harcerz wsławił się brawurową akcją, głośną w okupowanej Warszawie. W otoczonym przez policjantów niemieckich budynku stawił skuteczny opór, ostrzeliwując przeciwników z pistoletu maszynowego, a następnie obrzucając granatami i zadając im znaczne straty, wycofał się wraz z młodszym bratem ciotecznym, Teodorem Wołoszczukiem, będącym pod jego opieką. W kilka dni później na ul. Nowy Świat został nagle zaatakowany i rozbrojony przez pracownika „Kripo” Władysława Urbańskiego i przekazany policji. Więziony na Pawiaku, torturowany i zamęczony w śledztwie, nie wydał nikogo. Zginął we wrześniu 1943 r. na Pawiaku. Upamiętniony na Mogile Symbolicznej.

HUSKOWSKI

Stanisław

„Ali”

kpr. pchor.

Urodzony 7 września 1922 roku w Warszawie, syn Stanisława i Wandy z domu Gorszka. Od 1935 r. uczęszczał do Państwowego Gimnazjum i Liceum im. Księcia Józefa Poniatowskiego. Maturę uzyskał już w czasie okupacji na tajnych kompletach, w czerwcu 1940 r. Fizycznie wątły, wyróżniał się intelektem i niezwykłymi cechami charakteru. Był jednym z najaktywniejszych i wyróżniających się członków żoliborskiego PET-u, organizacji młodzieżowej o charakterze samokształceniowo-wychowawczym. Z organizacji tej wraz z gronem „petowców” trafił do Szarych Szeregów. Brał udział w akcjach Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. W Grupach Szturmowych Szarych Szeregów należał do drużyny „CR 500” w hufcu „Centrum” . Drużyna ta stanowiła zalążek I plutonu przyszłego oddziału do zadań specjalnych „Agat” (Anty–Gestapo), wydzielonego 1 sierpnia 1943 r. z Warszawskich Grup Szturmowych Szarych Szeregów. W 1943 r. odbył przeszkolenie na kursie dowódców kompanii oraz zorganizowany przez Kedyw Komendy Głównej Armii Krajowej kurs minersko-dywersyjny „Zagajnik”. W końcu 1943 r. został dowódcą drużyny w I plutonie kompanii „Agat”. W kwietniu 1944 r. ukończył II turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”. Był pierwszym zastępcą dowódcy i członkiem grupy ubezpieczenia w akcji „Kutschera” 1 lutego 1944 r. – wykonania wyroku na dowódcy SS i Policji w dystrykcie warszawskim Franzu Kutscherze przez oddział specjalny „Pegaz” (Przeciw – Gestapo; nazwa przeformowanej od 5 stycznia 1944 r. kompanii „Agat”). W nocy z 3 na 4 kwietnia 1944 r. brał udział w akcji dywersyjnej „Płochocin” – wysadzenia pociągu Warszawa–Berlin z żołnierzami niemieckimi wracającymi z frontu wschodniego – jako członek grupy ataku i ubezpieczenia. Poległ 11 lipca 1944 r. na polach pod wsią Udorz koło Wolbromia, podczas odwrotu z akcji „Koppe” na wyższego dowódcę SS i Policji oraz sekretarza do spraw bezpieczeństwa w tzw. rządzie Generalnego Gubernatorstwa, Wilhelma Koppe, przeprowadzonej przez oddział żołnierzy batalionu „Parasol” (utworzonego w okresie maj – lipiec 1944 r. z przeformowanej kompanii „Pegaz” i uzupełnienia stanu liczbowego). W tej akcji był pierwszym zastępcą dowódcy Stanisława Leopolda („Rafała”) i dowódcą II grupy uderzeniowej. Starszy brat Tadeusza, por. phm „Tadeusza”, żołnierza batalionu „Zośka”, w Powstaniu Warszawskim dowódcy plutonu w zgrupowaniu „Żniwiarz” na Żoliborzu, po wojnie pracownika naukowego Politechniki Wrocławskiej, zmarłego 28 sierpnia 1984 r. we Wrocławiu.

JANCZEWSKA

Zofia

„Jaga”

łączn., odzn. KW

Urodzona 23 stycznia 1925 roku w Brześciu nad Bugiem, córka Henryka, ekonomisty, i Marii z domu Staszkiewicz. Zamieszkała wraz z rodzicami w Warszawie. Tu rozpoczęła naukę w Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Królowej Jadwigi. W czasie okupacji niemieckiej uczęszczała na tajne komplety tej szkoły i w 1944 r. otrzymała świadectwo dojrzałości. W konspiracji w Szarych Szeregach, pełniła funkcję łączniczki I plutonu „Sad” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. W mieszkaniu jej rodziców przy Al. Niepodległości 132/136 odbywały się odprawy dowództwa kompanii, przechowywano w skrytce podłogowej materiały konspiracyjne. W Powstaniu Warszawskim uczestniczyła w walkach na Woli i Starym Mieście, poległa 31 sierpnia 1944 r. na ul. Bielańskiej podczas przebijania się batalionu „Zośka” ze Starego Miasta do Śródmieścia.

JARKOWSKA-KRAUZE

Zofia

„Zosia”

sanit.

Urodzona 22 września 1922 roku w Warszawie. W 1940 r. zdała maturę na tajnych kompletach Żeńskiego Gimnazjum i Liceum Jadwigi Kowalczykówny i Jadwigi Jawurkówny, następnie ukończyła Warszawską Szkolę Pielęgniarstwa. Harcerka Warszawskiej Organizacji Harcerek. W Powstaniu Warszawskim w sierpniu sanitariuszka w punkcie sanitarnym w Śródmieściu. Działała również w Społecznym Komitecie Ochrony Przeciwpożarowej, pełniąc dyżury podczas bombardowań lotniczych. 5 września 1944 r. poślubiła żołnierza z batalionu „Zośka”, hm Wiktora Szelińskiego (nazwisko właściwe, nieużywane Krauze). Jako sanitariuszka, przydzielona do kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”, skierowana wraz z mężem na Czerniaków. Poległa 23 września 1944 r. w okolicach ul. Zagórnej, ugodzona odłamkiem granatu.

JAWOROWSKI

Jan

„Maryśka”

por. phm, odzn. VM V kl. i KW

Urodzony 16 maja 1920 roku w Warszawie, syn Hipolita, profesora matematyki w Seminarium Nauczycielskim w Łomży, następnie w Gimnazjum i Liceum im. Romualda Traugutta w Brześciu nad Bugiem, po wojnie w szkołach średnich siedleckich, i Zofii z domu Jagodzińskiej. W latach 1926–1930 uczył się w Szkole Ćwiczeń przy Państwowym Seminarium Nauczycielskim im. Józefa Piłsudskiego w Łomży. Od września 1930 r. uczęszczał do Gimnazjum Męskiego im. Tadeusza Kościuszki w Łomży, gdzie w 1938 r. otrzymał świadectwo dojrzałości. W gimnazjalnej Drużynie Harcerzy im. Tadeusza Kościuszki pełnił funkcję przybocznego. Zdobył kolejne stopnie harcerskie oraz stopień instruktorski podharcmistrza. Uzdolniony muzycznie, wyrobiony sportowo, był czynny w życiu społecznym szkoły. We wrześniu 1938 r. został przyjęty na pierwszy rok studiów Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Wileńskiego im. Stefana Batorego. W końcu września tego roku powołany do wojska, uzyskał odroczenie studiów. Od 30 września 1938 r. do 26 lipca 1939 r. odbył dywizyjny Kurs Podchorążych Piechoty przy 71 pułku piechoty (18 DP) w Zambrowie, który ukończył z wynikiem bardzo dobrym, uzyskując czwartą lokatę i stopień plutonowego podchorążego. W kampanii wrześniowej 1939 r. brał udział w ramach działań grupy operacyjnej „Narew”. W październiku tego roku, po nieudanej próbie przejścia na Węgry, włączył się do działalności konspiracyjnej. Od listopada 1939 r. w Brześciu nad Bugiem, następnie od stycznia 1940 r. w Siedlcach, pełnił funkcję instruktora wojskowego, pracując równocześnie jako ogrodnik. Od 1943 r., po przybyciu do Warszawy, w Szarych Szeregach Chorągwi Warszawskiej. W tym samym roku rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim tajnego Uniwersytetu Ziem Zachodnich (UZZ) i kontynuował je do wybuchu Powstania. Brał udział w akcji dywersyjnej „T–U”. W czerwcu 1944 r. uczestniczył w szkoleniu wojskowym w „Bazie Leśnej” pod Wyszkowem. W Powstaniu Warszawskim pełnił funkcję zastępcy dowódcy II plutonu „Alek” w 2 kompanii „Rudy”, następnie po śmierci „Kołczana” (Eugeniusz Kecher) był dowódcą plutonu „Alek” i zastępcą dowódcy 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. Walczył na Woli i Starym Mieście. Ciężko ranny 22 sierpnia 1944 r. w czasie walk na terenie szpitala Jana Bożego, wyeliminowany z dalszych walk przebywał w szpitalach powstańczych. Zmarł 10 października 1944 r. w szpitalu Św. Stanisława przy ul. Wolskiej róg ul. Młynarskiej, po dwukrotnej amputacji nogi.

KASPERSKA

Zofia

„Wanda”, „Zosia Żelazna”

łączn., odzn. KW

Urodzona 3 czerwca 1925 roku w Brwinowie koło Warszawy, córka Jerzego i Celestyny z domu Dąbrowskiej. Szkołę powszechną ukończyła przed wybuchem wojny. W czasie okupacji uczęszczała do Państwowego Gimnazjum i Liceum Żeńskiego im. Narcyzy Żmichowskiej, gdzie w 1944 r. na tajnych kompletach uzyskała maturę. Związana od lat szkolnych z harcerstwem, w 1940 r. rozpoczęła działalność konspiracyjną w Szarych Szeregach. Brała udział w przenoszeniu broni ze skrytek i tajnych magazynów na punkty kontaktowe przed akcjami zbrojnymi, dostarczaniu materiałów konspiracyjnych oraz zapisywaniu numerów niemieckich samochodów. Ucząc się w gimnazjum, organizowała komplety dla dziewcząt ze szkół powszechnych, udzielając korepetycji z historii i geografii. W Powstaniu Warszawskim łączniczka II plutonu „Alek” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. Przebyła cały szlak bojowy batalionu od Woli przez Stare Miasto na Czerniaków. Tu poległa 9 września 1944 r. przy ul. Książęcej 1.

KECHER

Eugeniusz

„Kołczan”

ppor. phm, odzn. VM V kl. i dwukrotnie KW

Urodzony 10 listopada 1920 roku. Syn Jerzego, kierowcy samochodowego, i Anny. W latach 1938–1939 przyboczny 42 Warszawskiej Lotniczej Drużyny Harcerzy im. Franciszka Żwirki i Stanisława Wigury. Ukończył kurs pilotażu szybowcowego, w czasie którego uległ wypadkowi. W konspiracji w Szarych Szeregach. Sam zorganizował drużynę harcerską, składającą się z uczniów Obowiązkowej Szkoły Zawodowej Nr VII (Gimnazjum im. Tadeusza Rejtana) oraz robotników Zakładów „Bruhnwerke” przy ul. Belwederskiej. Jesienią 1942 r., z chwilą utworzenia Warszawskich Grup Szturmowych, wraz z drużyną wszedł w ich skład. Został drużynowym 3 drużyny „Sad 300” w hufcu „Sad” („Południe” – „Pd”). Pełniąc tę funkcję, uczestniczył w akcjach Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. Energiczny, posiadający zdolności przywódcze i odwagę graniczącą z brawurą, brał udział w wielu akcjach bojowych: „Wieniec II”, „Bracka”, „Arsenał”, jako członek sekcji „Sten II” (za wyróżnienie się w akcji odznaczony Krzyżem Walecznych), „Schulz”, „Celestynów”, „Sieczychy” (jako dowódca jednej z grup atakujących), „Wilanów” i „T–U”. W lecie 1943 r. gestapo usiłowało go aresztować w jego mieszkaniu, jednak udało mu się zbiec. Ukrywał się. Po przeorganizowaniu Warszawskich Grup Szturmowych na batalion „Zośka” 1 września 1943 r. został dowódcą II plutonu „Alek” 2 kompanii „Rudy”. W okresie zima – jesień 1943 r. uczęszczał na turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”, którą ukończył 15 września. Odbył także harcerski kurs instruktorski „Szkoła za Lasem”. W czerwcu 1944 r. brał udział w szkoleniu wojskowym w „Bazie Leśnej” pod Wyszkowem. W Powstaniu Warszawskim walczył ze swoim plutonem na Woli. Odznaczył się przy zdobywaniu czołgu „Panther” na ul. Okopowej oraz w ataku na obóz przy ul. Gęsiej i wzięciu do niewoli zastępcy dowódcy obozu „Gęsiówka”. Poległ 8 sierpnia 1944 r. w obronie Cmentarza Ewangelickiego, w pobliżu ul. Młynarskiej.

KIDZlŃSKI

Leszek

„Kindżał”

ppor. phm, odzn. KW

Urodzony 8 stycznia 1923 roku w Warszawie. Syn policjanta. Uczył się w Męskim Gimnazjum i Liceum im. Tomasza Niklewskiego. Należał do 7 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Karola Kniaziewicza, pełniąc funkcję zastępowego. W czasie okupacji pracował zarobkowo w Banku Polskim. Był czynny w Radzie Głównej Opiekuńczej (RGO) i Straży Pożarnej. W konspiracji w Szarych Szeregach. Od listopada 1942 r. w Warszawskich Grupach Szturmowych, jako dowódca 2 drużyny w hufcu ,,Wola” (WL). Od września 1943 r. dowódca IV plutonu 1 kompanii „Felek” batalionu „Zośka”, a od czerwca 1944 r., po reorganizacji batalionu, dowódca IV plutonu 1 kompanii „Maciek”. Cechowała go dobra organizacja pracy, spokój i umiejętność obcowania z ludźmi. W szkoleniu swojego plutonu wykorzystywał często broń „wypożyczoną” od ojca, wtajemniczonego w działalność konspiracyjną syna. Ukończył turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”. Brał udział w akcji „Sól”, w czasie której został ranny. W Powstaniu Warszawskim walczył na Woli, Starym Mieście i Czerniakowie. Tu około 18 września ciężko ranny w szyję. Ostatni raz widziany 21 września 1944 r. w piwnicy domu przy ul. Wilanowskiej 18. Jego brat Jerzy („Szczerba”) walczył w Powstaniu jako żołnierz IV plutonu 1 kompanii „Maciek”. 22 sierpnia w ataku na Dworzec Gdański ciężko ranny, zmarł z odniesionych ran 23 sierpnia 1944 r. w kościele Św. Jacka przy ul. Freta. Zgodnie z życzeniem matki obaj bracia ekshumowani po wojnie i przeniesieni do grobu rodzinnego na Cmentarzu Wojskowym Powązki (kwatera A–25–2–2).

KIEFFER

Wojciech

„Burek”

plut.

Urodzony 19 grudnia 1920 roku w Warszawie, syn Jerzego, inżyniera mechanika, kapitana rezerwy, sapera Wojska Polskiego, i Marii z domu Jackowskiej. Uczył się początkowo w Prywatnej Szkole Powszechnej Męskiej Towarzystwa im. Jana Zamojskiego, a następnie w Prywatnym Męskim Gimnazjum i Liceum im. Wojciecha Górskiego. Tu w 1939 r. otrzymał świadectwo dojrzałości. Od 15 czerwca tego roku brał udział w Junackich Hufcach Pracy – obóz nad Horyniem. Przed wojną nie należał do harcerstwa. W czasie okupacji niemieckiej pomagał w utrzymaniu rodziny, pracując od stycznia 1940 r. jako praktykant w Przedsiębiorstwie Robót Budowlanych Leona Wierchowicza przy ul. Jasnej 17. Od listopada 1943 r. do wybuchu Powstania Warszawskiego był zatrudniony jako kreślarz w Centralnej Szkole Pożarniczej w Warszawie przy ul. Słowackiego. W czerwcu 1942 r. ukończył dwuletnią Państwową Szkołę Budowy Maszyn (dawna Państwowa Wyższa Szkoła Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda). W konspiracji w Szarych Szeregach. W chwili wybuchu Powstania, mając odciętą drogę na punkt koncentracji, zgłosił się do batalionu „Kiliński”. Brał udział w akcjach bojowych tego batalionu w Śródmieściu, m.in. przy zdobywaniu gmachu „PASTY” na Zielnej. Do batalionu „Zośka” dołączył w Śródmieściu 2 września, otrzymując przydział do plutonu „Alek” 2 kompanii „Rudy”. Brał udział w walkach na Czerniakowie. Poległ 15 września 1944 r. przy ul. Wilanowskiej 1.

KOŁODZIEJSKA

Irena

„Irena”

łączn. i sanit., odzn. dwukrotnie KW

Urodzona 1 maja 1921 roku w Warszawie, córka Czesława, cukiernika w firmie „J. Wróblewski”, i Marii. Wiosną 1939 r. uzyskała tzw. „małą maturę” w Państwowym Gimnazjum i Liceum Żeńskim im. Narcyzy Żmichowskiej. Świadectwo dojrzałości otrzymała w czasie okupacji na tajnych kompletach w 1941 r. W konspiracji od 1942 r., czynna w Grupach Szturmowych Szarych Szeregów. Była łączniczką dowódcy 1 kompanii „Felek” Sławomira Macieja Bittnera („Maćka”) i sekcyjną dziewcząt tej kompanii. Równocześnie studiowała medycynę w Prywatnej Szkole Zawodowej dla Pomocniczego Personelu Sanitarnego doktora Jana Zaorskiego (tzw. Szkole Zaorskiego), będącej tajnym wydziałem Uniwersytetu Warszawskiego. W maju 1944 r. ukończyła II turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”, klasę dla dziewcząt. W lipcu tego roku przeszła szkolenie wojskowe w „Bazie Leśnej” pod Wyszkowem. Jako sanitariuszka brała udział w akcji bojowej „Sieczychy”. W mieszkaniu jej rodziców przy ul. Mokotowskiej 57 był lokal kontaktowy dowódcy batalionu oraz stacja nadawczo-odbiorcza. Jej ojciec, aresztowany 20 stycznia 1944 r. w lokalu konspiracyjnym przy ul. Wilczej 37, jako zakładnik został publicznie rozstrzelany 28 stycznia 1944 r. w Alejach Jerozolimskich (obecny fragment muru przy hotelu „Novotel”). W Powstaniu Warszawskim sanitariuszka III plutonu „Felek” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. W czasie walk na Woli 11 sierpnia 1944 r. odcięta w rejonie szkoły przy ul. Okopowej, wraz z grupą żołnierzy i łączniczek III plutonu „Felek” przedostała się do placówek Armii Krajowej w Kampinosie. Stąd przez Żoliborz i dalej kanałami dotarła 23 sierpnia na Stare Miasto, gdzie brała udział w dalszych walkach batalionu. Poległa 31 sierpnia 1944 r. w rejonie ul. Bielańskiej podczas przebijania się oddziałów powstańczych do Śródmieścia. Ciała nie odnaleziono.

KOSTECKA-KWIATKOWSKA

Halina

„Halusia”

sanit.

Urodzona 28 lutego 1917 roku w Moskwie, córka Edwarda i Wandy z domu Szpindler. Zamieszkała wraz z rodzicami w Warszawie. Uczyła się w Prywatnym Żeńskim Gimnazjum i Liceum Jadwigi Kowalczykówny i Jadwigi Jawurkówny i tu w 1936 r. otrzymała świadectwo dojrzałości. W 1937 r. rozpoczęła studia na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Należała do drużyny harcerek Chorągwi Warszawskiej. W konspiracji początkowo w oddziałach DISK (Dywersja i Sabotaż Kobiet), od marca 1944 r. w sanitariacie Kedywu KG AK. Opiekowała się rannymi i chorymi, kierowanymi z partyzantki na leczenie do Warszawy. Jako sanitariuszka brała udział w niektórych akcjach dywersyjnych. W maju 1944 r. pielęgnowała rannych uczestników zamachu w al. Szucha na gestapowca Stamma. W lipcu 1944 r. przydzielona do batalionu „Zośka”. W Powstaniu Warszawskim sanitariuszka II plutonu „Alek” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. Przebyła cały szlak bojowy batalionu. Poległa 9 września 1944 r. na Czerniakowie przy ul. Książęcej 1. Jej mąż, hm Tadeusz Kwiatkowski („Tomek”), w latach 1941–1942 kierownik wydawnictw Głównej Kwatery Szarych Szeregów i redaktor naczelny „Źródła”, aresztowany 2 października 1942 r. w Warszawie, zginął 7 marca 1943 r. w Oświęcimiu.

KOWALSKA

Maria

„Maryna”

sanit., odzn. KW

Urodzona 15 września 1924 roku w Warszawie, córka Henryka, inżyniera elektryka, i Janiny z domu Benedek, biologa. W 1937 r. rozpoczęła naukę w Państwowym Gimnazjum i Liceum Żeńskim im. Królowej Jadwigi. Należała do 14 Warszawskiej Drużyny Harcerek „Białej”. We wrześniu 1939 r. pełniła służbę sanitariuszki w ośrodku dla uchodźców, zorganizowanym w budynku gimnazjum. W pierwszym okresie okupacji kontynuowała naukę, a jednocześnie opiekowała się rannymi żołnierzami w Szpitalu Ujazdowskim. W okresie czerwiec – grudzień 1942 r., po aresztowaniu starszej siostry Ireny i wielokrotnych rewizjach w domu, ukrywała się pod Łowiczem. Wiosną 1943 r. uzyskała maturę na kompletach dawnego Gimnazjum im. Królowej Jadwigi. Jesienią tego roku rozpoczęła studia na Wydziale Lekarskim tajnego Uniwersytetu Warszawskiego (Prywatna Szkoła Zawodowa dla Pomocniczego Personelu Sanitarnego doktora Jana Zaorskiego). Od jesieni 1943 r. sanitariuszka batalionu „Zośka”. W Powstaniu Warszawskim komendantka drużyny sanitarnej II plutonu 3 kompanii „Giewonta”. W walkach na Woli lekko ranna. 30 sierpnia 1944 r. w czasie walk na Starym Mieście zasypana gruzami z resztą kompanii „Giewonta” w zbombardowanym budynku przy ul Zakroczymskiej 7. Jako jedna z nielicznych wydobyta spod gruzów i przeniesiona do szpitala przy ul. Długiej 7. Zginęła nazajutrz w spalonym po zbombardowaniu gmachu szpitala. Siostra Ireny, łączniczki „Irki”, w 3 kompanii „Giewonta”, uczestniczki walk na Czerniakowie, prawdopodobnie zamordowanej na Woli 24 września 1944 r.

KOWALSKA-WUTTKE

Irena

„Irka”

łączn. phm, odzn. KW

Urodzona 21 maja 1922 roku w Warszawie, córka Henryka, inżyniera elektryka, i Janiny z domu Benedek, biologa. Od 1933 r. uczęszczała do Państwowego Gimnazjum i Liceum Żeńskiego im. Królowej Jadwigi. Była harcerką 14 Warszawskiej Drużyny Harcerek „Białej”, w której pełniła funkcję zastępowej i przybocznej. Po zdaniu matury w 1938 r. rozpoczęła studia na Wydziale Elektrotechnicznym Politechniki Warszawskiej. Podczas oblężenia Warszawy we wrześniu 1939 r. pełniła dyżury przy radiotelegrafie, przyjmując zaszyfrowane depesze wojskowe, a później pracowała w Oddziale II Sztabu. W czasie okupacji pracowała w warsztatach naprawczych precyzyjnych przyrządów elektrotechnicznych „Volton”, prowadzonych przez jej ojca, oraz wykonywała dla Oddziału II ZWZ–AK prace kreślarskie. Od końca 1942 r. jeździła jako kurierka do Wilna, Lwowa i Lublina. W czerwcu tego roku aresztowana w związku ze zdjęciem flagi czerwonego krzyża z niemieckiego szpitala. 15 sierpnia 1942 r. zwolniona z więzienia przy ul. Daniłowiczowskiej. Niedługo potem schwytana w „łapance” ulicznej na roboty do Rzeszy, przetrzymywana w obozie przejściowym przy ul. Skaryszewskiej, skąd została wykupiona przez matkę. Przerwane przez wojnę studia kontynuowała w Państwowej Wyższej Szkole Technicznej (tajna Politechnika Warszawska). Przed powstaniem pełniła funkcję drużynowej dziewcząt – łączniczek nowych Grup Szturmowych. W Powstaniu Warszawskim, odcięta wcześniej w Śródmieściu, dołączyła do batalionu „Zośka” na Czerniakowie, uczestnicząc w walkach jako łączniczka i sanitariuszka. Przed odejściem batalionu na Czerniaków, 5 września 1944 r. wzięła ślub z ppor. Janem Wuttke („Czarny Jaś”) w kaplicy Sióstr Rodziny Marii przy ul. Hożej. Po upadku Czerniakowa dostała się do niewoli na ul. Wilanowskiej. Wraz z grupą dziewcząt została prawdopodobnie rozstrzelana na Woli 24 września 1944 r. Upamiętniona symbolicznie na grobie siostry „Maryny”, sanitariuszki 3 kompani „Giewonta”, poległej 31 sierpnia przy ul. Długiej 7. Jej mąż Jan Wuttke poległ na Czerniakowie 19 września 1944 r. na ul. Wilanowskiej.

KOZICKI

Stanisław

„Howerla”

ppor. hm, odzn. VM V kl. i KW

Urodzony 20 maja 1918 roku w Radomiu. W czasie okupacji w 1941 r. Niemcy rozstrzelali jego ojca w Częstochowie. W tym samym roku rozpoczął działalność konspiracyjną, zajmując się kolportowaniem tajnej prasy, przenoszeniem broni i pracą przy nasłuchu radiowym. Działał w Bytomiu, a następnie w Łodzi i Skierniewicach. Był członkiem Komendy Chorągwi Mazowieckiej Harcerzy („Ul Puszcza”) i pełnił funkcję komendanta Wydziału Grup Szturmowych Szarych Szeregów Chorągwi Mazowieckiej. Brał udział w akcjach bojowych przeprowadzanych wspólnie z Grupami Szturmowymi Chorągwi Warszawskiej. Do 1943 r. posługiwał się nazwiskiem Koza. Złapany w „łapance ulicznej” i wieziony na roboty do Niemiec, zbiegł pod Łowiczem i wrócił do Warszawy. Wiosną 1944 r. ukończył turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”. W Powstaniu Warszawskim dowodził I plutonem 3 kompanii „Giewonta” batalionu „Zośka”. Był dwukrotnie ranny. Brał udział we wszystkich walkach, jakie toczył pluton na Woli i Starym Mieście. Poległ 22 sierpnia 1944 r. na boisku „Polonii” przy ul. Konwiktorskiej.

KOZUBEK

Jan Wiktor

„Szczerba”

por., odzn. KW

Urodzony 29 listopada 1915 roku w Tarnowskich Górach, w górnośląskiej rodzinie o dużych tradycjach patriotycznych, syn Pawła i Marii. Po uzyskaniu matury w miejscowym Męskim Gimnazjum im. Stanisława Staszica około 1935 r. wstępuje do Szkoły Podchorążych Piechoty w Komorowie koło Ostrowii Mazowieckiej. Po jej ukończeniu w 1938 r. mianowany 1 października tego roku podporucznikiem. W wojnie obronnej Polski w 1939 r. brał udział w walkach jako dowódca kompanii przeciwpancernej w składzie 84 pułku Strzelców Poleskich 30 DP, najpierw w rejonie Pińska, a następnie w obronie Twierdzy Modlin (10–29 września). Uniknął niewoli, wracając do Tarnowskich Gór. Zagrożony aresztowaniem przez Niemców, w kwietniu 1940 r. zamieszkał w Krakowie pod przybranym nazwiskiem Hertel, pracował w aptece jako kasjer. Włączył się do konspiracyjnego Związku Walki Zbrojnej Armii Krajowej, przyjmując pseudonim „Szczerba”. Wobec licznych aresztowań członków tej organizacji ponownie zmienił miejsce pobytu, przenosząc się do Radomia. Od 1944 r. w okupowanej Warszawie. Rozpoczął służbę w kompanii motorowej „Żuka”, ppor. artylerii Stanisława Mazierskiego („Żuk”), wchodzącej w skład brygady dywersyjnej „Broda 53”, której główny trzon stanowił batalion „Zośka”. Odpowiedzialny za park samochodowy „Brody 53”, warsztaty i kierowców (utrzymywanie w gotowości i sprawności zdobywanych samochodów). W Powstaniu Warszawskim uczestniczył na całym szlaku walk batalionu „Zośka”. Dowodził kompanią motorową w walkach na Woli. Jego łączniczką była Urszula Katarzyńska „Ula”. Na Starym Mieście wzmocnił swoimi żołnierzami pododdziały „Zośki”. Po upadku Starówki przedostał się kanałami do Śródmieścia. Uczestniczył następnie w walkach na Czerniakowie. Poległ 14 września 1944 r. w czasie zwiadu i oceny sytuacji bojowej w rejonie ulic Czerniakowska – Okrąg. Pochowany tymczasowo na podwórku reduty Okrąg 2, skąd ekshumowany do kwatery „Zośki” 12 marca 1945 r.

KRAJEWSKI

Wiesław

„Sem”, „Miki”

ppor. phm, odzn. trzykrotnie KW

Urodzony 6 września 1923 roku w Warszawie, syn Zdzisława, doktora medycyny, do 1939 r. naczelnego lekarza Ubezpieczalni Społecznej w Tomaszowie Mazowieckim, i Marii z domu Krawczyk, nauczycielki. W latach 1935–1939 uczęszczał do Państwowego Gimnazjum i Liceum Męskiego im. Stefana Batorego w Warszawie. Od 1935 r. był członkiem 23 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Bolesława Chrobrego. Maturę uzyskał na tajnych kompletach w czasie okupacji. Następnie studiował w Państwowej Szkole Budowy Maszyn (dawna Państwowa Wyższa Szkoła Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda), którą ukończył w 1942 r. W konspiracji w Szarych Szeregach, pełnił służbę w Organizacji Małego Sabotażu „Wawer” i w podległych Kedywowi KG AK Grupach Szturmowych. W maju 1944 r. ukończył Zastępczy Kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”. Uczestniczył w akcjach bojowych: „Arsenał” (jako członek sekcji „Sten I”), „Celestynów”, „Góral”, „Sieczychy” i „Wilanów”, w czasie której wyróżnił się wyjątkową odwagą. Do wybuchu Powstania był dowódcą drużyny motorowej w 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. W Powstaniu Warszawskim, odcięty w godzinie „W” od batalionu, dołączył na Czerniakowie, gdzie brał udział w walkach z resztką 2 kompanii „Rudy”. Poległ 20 września 1944 r. w czasie obrony jednej z ostatnich redut – domu Wilanowska 5. Cioteczny brat Jerzego Świderskiego („Pol”) z II plutonu „Alek”, który poległ w Powstaniu 12 sierpnia 1944 r. na Stawkach.

KRASSOWSKA

Zofia

„Zosia Duża”

sanit. phm, odzn. dwukrotnie KW

Urodzona 26 lutego 1921 roku w Warszawie, córka Witolda, inżyniera technologa, aresztowanego 26 stycznia 1944 r. i w lutym tego roku zamordowanego na Pawiaku, i Anny z domu Dubino-Kniażyckiej. W 1938 r. ukończyła Prywatne Żeńskie Gimnazjum i Liceum Jadwigi Kowalczykówny i Jadwigi Jawurkówny, uzyskując świadectwo dojrzałości. Była bliską przyjaciółką Wandy Iwanowskiej, późniejszej żony Stanisława Leopolda („Rafała”), kierownika PET-u. Do PET-u należała od zimy 1939 r. Jesienią 1939 r. opiekowała się rannymi żołnierzami w Szpitalu Ujazdowskim. W czasie okupacji w 1942 r. ukończyła Szkołę Położnych i rozpoczęła studia medyczne na tajnym Uniwersytecie Warszawskim. W konspiracji jako sanitariuszka w Grupach Szturmowych Szarych Szeregów. Była organizatorką kobiecych służb pomocniczych, w tym szkolenia sanitarnego, a następnie wojskowego. Od czerwca 1943 r., po utworzeniu „Roli” (kryptonim służby sanitarnej Kierownictwa Dywersji KG AK), wchodziła w skład jej kierownictwa. Była odpowiedzialna za szkolenie sanitarne dziewcząt w batalionie „Zośka” oraz organizację zaplecza sanitarnego akcji bojowych, zapewnienie bezpieczeństwa i pomocy rannym. Przed Powstaniem Warszawskim została dowódcą plutonu żeńskiego „Oleńka” w batalionie „Zośka”. Pasja lekarska w połączeniu z wielkim poczuciem obowiązku i zdolnościami organizacyjnymi oraz umiejętność przyciągania ludzi zjednywały jej podwładnych i przełożonych. W maju 1944 r. ukończyła II turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”, klasę dla dziewcząt, a w czerwcu tego roku odbyła przeszkolenie wojskowe w „Bazie Leśnej” pod Wyszkowem. Brała udział w akcji „Polowanie” oraz uczestniczyła w wykradaniu rannych ze szpitala Przemienienia Pańskiego po zamachu na Kutscherę. W czasie Powstania Warszawskiego pełniła funkcję szeregowej sanitariuszki w II plutonie „Alek” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. Ciężko ranna w czasie zdobywania „Gęsiówki” 5 sierpnia 1944 r., została przewieziona do szpitala Wolskiego przy ul. Płockiej, zmarła nazajutrz. Pochowana na Cmentarzu Powązkowskim Cywilnym (kwatera „za 332”).

KRZYŻEWICZ

Tadeusz

„Buzdygan”, „Tadzio II”

plut. pchor. phm, odzn. KW

Urodzony 15 lutego 1924 roku w Warszawie, syn Władysława i Juliany z domu Szreder. Uczył się w Prywatnej Szkole Powszechnej Towarzystwa Ziemi Mazowieckiej, a następnie uczęszczał do Męskiego Gimnazjum i Liceum im. Hugona Kołłątaja. Maturę zdał na tajnych kompletach w okresie okupacji. Od szkolnych lat związany z harcerstwem. W Szarych Szeregach był instruktorem wyszkolenia wojskowego Chorągwi Warszawskiej. Równocześnie studiował medycynę w Prywatnej Szkole Zawodowej dla Pomocniczego Personelu Sanitarnego doktora Jana Zaorskiego (tzw. Szkole Zaorskiego), będącej tajnym wydziałem Uniwersytetu Warszawskiego. Ukończył Zastępczy Kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty ZWZ–AK. Po utworzeniu Grup Szturmowych Szarych Szeregów został zastępowym w hufcu „Centrum” (CR). Brał udział w akcji bojowej odbicia Jana Bytnara („Rudego”) pod Arsenałem, jako członek sekcji „Sten II”. Ciężko ranny w tej akcji, został ewakuowany na punkt opatrunkowy przy ul. Ursynowskiej 46, a następnie przewieziony do szpitala Przemienienia Pańskiego na Pradze, gdzie zmarł 2 kwietnia 1943 r.. Pochowany na Powązkach Cywilnych w grobie rodzinnym (kwatera 15–V–2). Pośmiertnie odznaczony Krzyżem Walecznych i mianowany podharcmistrzem. Upamiętniony na Mogile Symbolicznej.

KUBACKI

Jan

„Tadeusz”, „Tadek z Woli”

ppor. hm, odzn. VM V kl. i KW

Urodzony 28 grudnia 1914 roku w Warszawie, syn Wojciecha, robotnika, i Katarzyny z domu Bryndziak. W 1929 r. ukończył szkołę powszechną. Był członkiem 57 Warszawskiej Drużyny Harcerzy. W latach 1930–1933 uczęszczał do trzyletniej Szkoły Handlowej, w której oprócz nauki zasadniczej ukończył Kurs Przysposobienia Wojskowego. Umożliwiło mu to w 1933 r. rozpoczęcie ochotniczej służby wojskowej w 30 p.p. W 1935 r., po powrocie z wojska, zawarł związek małżeński. Wrócił do pracy z młodzieżą harcerską, zostając drużynowym 57 WDH. W kampanii wrześniowej 1939 r. brał .udział w walkach obronnych jako żołnierz 30 p.p. W czasie okupacji włączył się do pracy konspiracyjnej. W okresie jesień 1941 r. – lato 1942 r. ukończył Zastępczy Kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty ZWZ–AK. Z chwilą podziału 3 listopada 1942 r. Chorągwi Warszawskiej na trzy grupy wiekowe i utworzenia Bojowych Szkół (BS) został komendantem BS w hufcu „Wola”. W Powstaniu Warszawskim zastępca dowódcy 3 kompanii „Giewonta”. W walkach na Woli upamiętnił się jako doskonały strzelec. Poległ na Starym Mieście 19 sierpnia 1944 r. na terenie szpitala Jana Bożego, kiedy rażąc erkaemem obsługę trzech niemieckich czołgów, atakujących od strony ul. Konwiktorskiej, otrzymał śmiertelną ranę. Upamiętniony na Mogile Symbolicznej.

KUŹMIŃSKI

Kazimierz

„Kajus”

sierż., odzn. KW

Urodzony 19 kwietnia 1925 roku w Lutosławicach, powiat Piotrków Trybunalski, syn Maksymiliana i Wandy z domu Bryszewskiej. Od jesieni 1939 r. członek Szarych Szeregów w Zgierzu, gdzie uczęszczał do Państwowego Gimnazjum i Liceum im. Stanisława Staszica. Po wysiedleniu rodziców ze Zgierza w końcu 1940 r. przekroczył nielegalnie granicę Generalnej Guberni, przybywając do Warszawy. Włączył się w nurt konspiracyjny. Członek nowych Grup Szturmowych Szarych Szeregów w bloku „Cytadela” (hufiec „Żoliborz”), dowodzonym przez Michała Glinkę („Michał”). Przeszedł szkolenie wojskowe, ukończył kurs minerski („Filtry”), brał udział w zdobywaniu broni na Niemcach. W Powstaniu Warszawskim żołnierz II plutonu 3 kompanii „Giewonta”. W walkach na Woli brał udział w zdobyciu „Gęsiówki” 5 sierpnia 1944 r., w potyczkach na terenie Getta i obronie barykad przy ul. Okopowej. Po wycofaniu się batalionu na Stare Miasto uczestniczył w walkach na Stawkach, obronie Szpitala Jana Bożego, w natarciu na Dworzec Gdański 22 sierpnia. Poległ 30 sierpnia 1944 r. w zbombardowanym budynku – kwaterze kompanii „Giewonta” przy ul. Zakroczymskiej 7. Młodszy brat Stanisława (ur. 1919 r.) pseudonim „Skobig”, uczestnika Powstania Warszawskiego, dowódcy plutonu w kompanii batalionu „Zaremba – Piorun”, po wojnie absolwenta SGGW, zmarłego w 1986 r.

LASKOWSKI

Julian

„Śpioch”

ppor., odzn. KW

Urodzony 23 września 1922 roku w Warszawie, syn Aleksandra, technika budowlanego, i Anny z domu Koncewicz. W okresie nauki w gimnazjum przeszedł przeszkolenie na Kursie Przysposobienia Wojskowego. Maturę zdał na tajnych kompletach w 1941 r. Pomagał rodzinie, pracując zarobkowo: najpierw udzielał korepetycji, a następnie aż do wybuchu Powstania Warszawskiego był pracownikiem rachuby w zakładach „Philipsa”. W konspiracji w Szarych Szeregach. Brał udział w akcjach Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. Ukończył turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”. W lipcu 1944 r. odbył przeszkolenie wojskowe w „Bazie Leśnej” pod Wyszkowem. W Powstaniu Warszawskim przeszedł cały szlak bojowy batalionu „Zośka”, uczestnicząc w walkach jako żołnierz III plutonu „Felek” 2 kompanii „Rudy”. Poległ na Czerniakowie 22 września 1944 r. przy ul. Wilanowskiej 1. Jego starszy brat Marian, także czynny w konspiracji, zginął 6 maja 1944 r. na Polu Mokotowskim przy ul. Polnej w przypadkowym starciu z żandarmerią niemiecką.

LENART

Jan

„Jaś”, „Mały Jaś”

ppor. phm, odzn. dwukrotnie KW

Urodzony 16 listopada 1921 roku w Wilnie, syn Bonawentury, znanego konserwatora książki zabytkowej, grafika-liternika, i Pauliny z domu Dederko. Uczył się w Państwowym Gimnazjum i Liceum Męskim im. Stefana Batorego w Warszawie. Był członkiem 23 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Bolesława Chrobrego. W konspiracji w Szarych Szeregach. Brał udział w akcjach Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. Po uzyskaniu matury na tajnych kompletach w 1943 r. kontynuował naukę, studiując architekturę na tajnej Politechnice Warszawskiej. Od listopada 1942 r. członek Grup Szturmowych Szarych Szeregów. Od października 1943 r. zastępca dowódcy 3 drużyny w II plutonie „Alek” 2 kompanii „Rudy”. Brał udział w akcji „Wilanów” (ranny w tej akcji) oraz „T–U”. W maju 1944 r. ukończył II turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”, a w lipcu tego roku odbył szkolenie wojskowe w „Bazie Leśnej” pod Wyszkowem. Był członkiem zespołu redakcyjnego pisma „Sad”, wydawanego przez 2 kompanię „Rudy”. W Powstaniu Warszawskim uczestniczył w zdobyciu 5 sierpnia „Gęsiówki” i uwolnieniu więźniów obozu, w obronie Cmentarza Ewangelickiego oraz w natarciu na Stawki. 20 sierpnia ranny przy obronie szpitala Jana Bożego. 23 sierpnia objął dowództwo II plutonu „Alek” po śmierci trzeciego z kolei dowódcy tego plutonu, Andrzeja Makólskiego („Małego Jędrka”). Pod jego dowództwem pluton opanował, w przeciwnatarciu przeprowadzonym 26 sierpnia, główne wejście do gmachu Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych. Poległ 28 sierpnia 1944 r. w zbombardowanym budynku przy ul. Franciszkańskiej 12 wraz z prawie całym plutonem „Sad”. Ekshumowany i przeniesiony do kwatery cmentarnej batalionu „Zośka”, jako ostatni z pochowanych tu żołnierzy, 27 września 1950 r. Brat ppor. Wojciecha („Michał”), żołnierza II plutonu „Alek” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”, poległego 13 września 1944 r. na Czerniakowie przy ul. Książęcej 1.

LENK

Hubert

„Hubert”

kpr.

Urodzony w 1924 roku. Uczeń Państwowego Gimnazjum i Liceum Męskiego im. Joachima Lelewela w Warszawie. Harcerz 5 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Henryka Dąbrowskiego. W konspiracji członek Szarych Szeregów w hufcu „Sad”. Jako żołnierz Grup Szturmowych Chorągwi Warszawskiej brał udział w akcji „Arsenał” (członek sekcji „granaty”). W czasie odskoku po akcji wpadł do bramy budynku Długa 27 w celu naładowania magazynku do pistoletu. Schwytany w tym momencie przez konfidenta gestapo Edmunda Sommera, właściciela baru przylegającego do bramy, został wydany Niemcom. Torturowany przez gestapo, zamęczony w śledztwie w 1943 r. Nie wydał nikogo. Kierownictwo Dywersji KG AK wydało na Sommera wyrok śmierci, który został wykonany 18 lipca 1943 r. na stacji w Józefowie koło Otwocka przez żołnierzy z oddziału „Osjan”. Upamiętniony na Mogile Symbolicznej.

LEOPOLD

Stanisław

„Rafał”

por. hm, odzn. VM V kl. i KW

Urodzony 9 stycznia 1918 roku w Dziektarzewie (pow. Łask), syn Stanisława, inżyniera rolnika, ziemianina, i Małgorzaty z domu Romockiej. Uczęszczał do Gimnazjum Męskiego Zgromadzenia Kupców w Łodzi, gdzie w 1935 r. otrzymał świadectwo dojrzałości. W tym samym roku rozpoczął studia w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie, kończąc je egzaminem magisterskim w czerwcu 1938 r. Od czasów szkolnych działacz młodzieżowy. Od 1938 r. wydawca i redaktor pisma „Czerwone Tarcze”, miesięcznika Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej, oraz sekretarz redakcji pisma „Naród i Państwo”. W konspiracji założyciel, a następnie od wiosny 1940 r. kierownik i ideolog PET-u, organizacji młodzieżowej o charakterze samokształceniowo-wychowawczym oraz redaktor pisma „Przyszłość”. Jesienią 1942 r. członkowie PET-u przeszli do Grup Szturmowych Szarych Szeregów, a Leopold wszedł w skład Rady Programowej przy naczelniku Szarych Szeregów. Od września 1943 r. przejściowo był członkiem Głównej Kwatery („Pasieka”) Szarych Szeregów oraz wizytatorem Chorągwi Lubelskiej („Ul Zboże”). W grudniu 1943 r. mianowany harcmistrzem. Jesienią 1943 r. ukończył I turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”, uzyskując stopień kaprala podchorążego. Na przełomie lutego i marca 1944 r. objął (po Stanisławie Huskowskim) dowodzenie nad I plutonem, przekształconym następnie w I kompanię Oddziału Dyspozycyjnego „Agat” – „Pegaz” (późniejszego batalionu „Parasol”) Kedywu KG AK. Dowódca akcji na generała SS Wilhelma Koppe w Krakowie 11 lipca 1944 r. W czasie odskoku z akcji ranny w starciu z Niemcami pod Udorzem. W Powstaniu Warszawskim, jako dowódca I kompanii batalionu „Parasol”, brał udział w walkach na Woli i Starym Mieście. Poległ w nocy z 25 na 26 sierpnia 1944 r., dowodząc I plutonem swojej kompanii w ataku na Pałac Radziwiłłów przy ul. Bielańskiej. Adam Borys („Pług”) – dowódca batalionu „Parasol”, przebywający w szpitalupo otrzymaniu ciężkiej rany w walkach na Woli, na wieść o jego śmierci powiedział: Do takich wiadomości przywykłem. Z tą śmiercią jednak trudniej mi jest pogodzić się niż z jakąkolwiek inną. Był to człowiek nie tylko wyjątkowej wartości, lecz i o największych w życiu możliwościach. Poprzez swą matkę był ciotecznym bratem Andrzeja i Jana Romockich, żołnierzy batalionu „Zośka”.

LEWANDOWSKI

Stefan

„Sten”

sierż. pchor. phm, odzn. KW

Urodzony 10 czerwca 1924 roku. Uczęszczał do Męskiego Gimnazjum i Liceum Towarzystwa Ziemi Mazowieckiej w Warszawie. W konspiracji w Szarych Szeregach. Od jesieni 1943 r. dowódca 1 drużyny w IV plutonie 1 kompanii „Felek” batalionu „Zośka”. Po reorganizacji batalionu, od czerwca 1944 r. dowódca 1 drużyny w IV plutonie 1 kompanii „Maciek”. W maju 1944 r. ukończył turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”. Odbył przeszkolenie minerskie i jako instruktor prowadził ćwiczenia ze swoją drużyną. Umiejętności żołnierskie, wysokie wymagania, jakie stawiał również wobec siebie, zjednywały mu uznanie kolegów. W Powstaniu Warszawskim brał udział w walkach na Woli, jako dowódca swojej drużyny. Poległ 8 sierpnia 1944 r. na ul. Ostroroga przy ul. Tatarskiej w wypadzie na niemiecki pociąg pancerny. Do tej akcji zgłosił się jako ochotnik. Ciała nie odnaleziono. Upamiętniony na Mogile Symbolicznej.

ŁEMPICKA

Dorota

„Dorota”

sanit. phm, odzn. KW

Urodzona 3 lutego 1926 roku w Warszawie, córka Dominika, poległego we wrześniu 1939 r. w obronie stolicy, i Janiny. Uczyła się w Gimnazjum s. Niepokalanek w Szymanowie. Maturę zdała w 1944 r. na tajnych kompletach Prywatnego Żeńskiego Gimnazjum i Liceum Jadwigi Kowalczykówny i Jadwigi Jawurkówny. W konspiracji od 1940 r., początkowo członkini PET-u, od 1941 r. w Organizacji Małego Sabotażu „Wawer” na Mokotowie, następnie w sanitariacie Kedywu KG AK. Po akcji na Kutscherę, 2 lutego 1944 r., pielęgnowała w Szpitalu Wolskim przy ul. Płockiej ciężko rannego Bronisława Pietraszewicza („Lota”), dowodzącego w tej akcji. Brała udział w akcji dywersyjnej „T–U”. W okresie maj – czerwiec 1944 r. uczestniczyła w szkoleniu wojskowym w „Bazie Leśnej” pod Wyszkowem. W Powstaniu Warszawskim sanitariuszka w II plutonie „Alek” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. Ciężko ranna w pierwszych godzinach walk na Woli na ul. Mireckiego, zmarła 1 sierpnia 1944 r. w Szpitalu Karola i Marii przy ul. Leszno. Pośmiertnie mianowana podharcmistrzynią.

ŁUKOSKI

Andrzej

„Blondyn”

por. phm, odzn. VM V kl. i KW

Urodzony 22 października 1923 roku w Tarnopolu, syn Kazimierza, generała brygady Wojska Polskiego, dowódcy piechoty w Stanisławowie, zamordowanego w Katyniu, i Ireny z domu Jung. Uczył się przez rok w Korpusie Kadetów we Lwowie, a następnie w Gimnazjum w Stanisławowie, gdzie w 1939 r. uzyskał tzw. „małą maturę”. W kampanii wrześniowej 1939 r. pełnił pomocniczą służbę wojskową w szeregach Przysposobienia Wojskowego w Stanisławowie. W grudniu 1939 r. przeniósł się wraz z matką i bratem do Warszawy. Tu w czasie okupacji kontynuował naukę w szkole samochodowej, następnie w Państwowej Szkole Budowy Maszyn, a po jej ukończeniu w 1942 r. na tajnej Politechnice Warszawskiej. Przez cały czas pomagał matce, pracując w warsztacie elektrotechnicznym, a także jako stróż nocny w jednym ze sklepów. W 1940 r. wstąpił do konspiracyjnej organizacji młodzieżowej o charakterze samokształceniowo-wychowawczym PET. Jesienią 1942 r. wraz z członkami tej organizacji włączył się do Szarych Szeregów, biorąc udział w akcjach Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. Jako członek 5 drużyny „Cr 500” hufca „Centrum” (CR) Warszawskich Grup Szturmowych Szarych Szeregów brał udział w akcjach dywersyjnych, m.in.: „Celestynów”, „Sól” oraz w akcji ubezpieczenia nadawania polskiej audycji megafonowej. Od września 1943 r. zastępca dowódcy I plutonu 1 kompanii „Felek”, a od grudnia 1943 r. dowódca tego plutonu. Pełniąc te funkcje, brał udział w dalszych akcjach: „Szymanów”, jako zastępca dowódcy akcji, „Polowanie” oraz w nieudanej próbie wykolejenia pociągu koło Legionowa 3 kwietnia 1944 r. Wiosną 1944 r. ukończył, jako prymus, II turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”, otrzymując stopień sierżanta podchorążego. Od czerwca 1944 r. został zastępcą dowódcy 1 kompanii „Maciek”, a od 13 lipca, po śmierci Andrzeja Malinowskiego, dotychczasowego dowódcy kompanii, zajął jego miejsce. Pełniąc te funkcje, prowadził wytężoną pracę szkoleniową i samokształceniową oraz organizował produkcję broni. Był dobrym dowódcą. Opanowany, małomówny, zamknięty w sobie, posiadał jasny i rzeczowy osąd, w akcjach odważny i umiejący szybko podejmować decyzje, budził zaufanie u podwładnych. W Powstaniu Warszawskim na Woli, dowodząc swoją kompanią, zdobył szkolę przy ul. Okopowej, tzw. Twierdzę. Następnie brał udział w walkach na Starym Mieście, poległ 18 sierpnia 1944 r. w rejonie ul. Nalewki koło Arsenału. Starszy brat Jerzego, plut. „Żerenia”, walczącego w Powstaniu Warszawskim w I plutonie „Sad” 2 kompanii „Rudy”, po wojnie inżyniera elektryka, zmarłego 23 sierpnia 1992 r. w Bielsku-Białej.

MAJEWSKI

Jacek

„Sielakowa”

ppor. phm, odzn. KW

Urodzony 4 kwietnia 1923 roku w Pruszkowie, syn Leszka, wieloletniego dyrektora Fabryki Ołówków w Pruszkowie, i Marii z domu Borsuk. Uczęszczał do Prywatnej Szkoły Powszechnej, a następnie do Prywatnego Męskiego Gimnazjum i Liceum Towarzystwa Ziemi Mazowieckiej w Warszawie, gdzie w 1939 r. uzyskał tzw. „małą maturę”. Był członkiem 21 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. gen. Ignacego Prądzyńskiego. W czasie okupacji od 1940 r. pracował jako ślusarz i tokarz w Fabryce Ołówków w Pruszkowie. Równocześnie kontynuował naukę na tajnych kompletach gimnazjum Zamojskiego, otrzymując w 1941 r. świadectwo dojrzałości. W latach 1941–1943 studiował w Państwowej Szkole Budowy Maszyn, działającej jawnie w miejsce Państwowej Wyższej Szkoły Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda. Działalność konspiracyjną rozpoczął w PET-cie, organizacji młodzieżowej o charakterze samokształceniowo-wychowawczym. Wraz z członkami tej organizacji wszedł jesienią 1942 r. do Grup Szturmowych Szarych Szeregów. W maju 1944 r. ukończył turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola. W 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka” pełnił funkcję zastępcy szefa wyszkolenia. Brał udział w akcjach bojowych „Sieczychy” i „Wilanów”. W Powstaniu Warszawskim walczył na Woli i Starym Mieście jako żołnierz 1 plutonu „Sad” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. Poległ 31 sierpnia 1944 r. na ul. Bielańskiej podczas przebijania się oddziałów Grupy „Północ” do Śródmieścia.

MAKÓLSKI

Andrzej

„Mały Jędrek”

ppor. phm, odzn. VM V kl. i dwukrotnie KW

Urodzony 24 listopada 1924 roku w Warszawie, syn Zygmunta, urzędnika Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych, i Ireny z domu Tokarskiej. Do 1936 r. uczęszczał do Prywatnego Męskiego Gimnazjum i Liceum im. Św. Stanisława Kostki, należał do 6 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Henryka Dąbrowskiego. Od 1935 r. mieszkał w Łomiankach pod Warszawą, gdzie rodzice posiadali pięciohektarowe gospodarstwo rolne. Jesienią 1939 r. zbierał broń porzuconą przez walczące wojska na terenie Puszczy Kampinoskiej. Zimą 1939––1940 r. poznał „Alka” Dawidowskiego, który pracował u ojca Andrzeja przy rąbaniu drewna wraz z „Ziutkiem” Pleszczyńskim (znał go jeszcze przed wojną). Wiosną 1940 r. we trójkę konserwowali i ukrywali broń zebraną w 1939 r. Od wiosny 1941 r. w Szarych Szeregach, wprowadzony przez „Alka”, został członkiem jego drużyny w hufcu „Mokotów Górny” (MG). Brał udział w akcjach Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”, w ramach Okręgu Południe. Po wpadce przy zrywaniu flag przez pewien czas ukrywał się pod przybranym nazwiskiem jako Zygmunt Stańczyk. W 1942 r. na tajnych kompletach w Gimnazjum i Liceum Św. Stanisława Kostki zdał maturę i rozpoczął studia na Wydziale Prawa tajnego Uniwersytetu Warszawskiego. Od listopada 1942 r. w Grupach Szturmowych Szarych Szeregów w 2 drużynie „Sad 200”, dowodzonej przez Jerzego Pepłowskiego „Jurka TK”, w hufcu „Sad” („Południe” – „Pd”). W styczniu 1943 r., po ukończeniu II turnusu Zastępczego Kursu Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty ZWZ–AK, mianowany kapralem podchorążym. Wiosną 1943 r. ukończył kurs podharcmistrzowski, tzw. „Szkołę za Lasem”. W czerwcu 1944 r. uczestniczył w szkoleniu w „Bazie Leśnej” pod Wyszkowem. Brał udział w akcjach zbrojnych „Wilanów” (w tej akcji ranny w rękę) i „T–U”. W Powstaniu Warszawskim w walkach na Woli dowódca 2 drużyny II plutonu „Alek” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. Poległ na Starym Mieście 23 sierpnia 1944 r. w walkach o utrzymanie szpitala Jana Bożego, jako trzeci, kolejny dowódca plutonu „Alek”.

MALINOWSKI

Andrzej

„Włodek”

por. hm, odzn. dwukrotnie KW

Urodzony 2 kwietnia 1921 roku w Warszawie, syn Władysława, lekarza medycyny, i Jadwigi z domu Głowackiej. Od 1926 r. mieszkał z rodziną w Ciechanowie, gdzie uczęszczał do Gimnazjum im. Zygmunta Krasińskiego, uzyskując w 1938 r. świadectwo dojrzałości. W październiku 1938 r. zgłosił się na ochotnika do Mazowieckiej Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii w Zambrowie. W czerwcu 1939 r. skierowany na trzymiesięczne ćwiczenia do 8 pułku artylerii lekkiej w Płocku. W kampanii wrześniowej 1939 r. brał udział w obronie Modlina, dwukrotnie ranny. Wzięty do niewoli koło Królewca, zwolniony na skutek niegojących się ran. Wrócił do Ciechanowa, a wiosną 1940 r. przybył do Warszawy. Rozpoczął studia medyczne na tajnym Uniwersytecie Warszawskim, pracując jednocześnie w Szpitalu Wolskim przy ul. Płockiej. W lecie 1941 r. zagarnięty w „łapance” ulicznej i przesłuchiwany w gestapo w al. Szucha. Po kilkumiesięcznym pobycie na Pawiaku zwolniony. Od zimy 1942–1943 r. w Grupach Szturmowych Szarych Szeregów. Po ich reorganizacji i utworzeniu batalionu „Zośka”, we wrześniu 1943 r. został dowódcą I plutonu 1 kompanii „Felek”. Po ukończeniu Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola” w grudniu 1943 r. awansowany na podporucznika. Od stycznia 1944 r. adiutant dowódcy batalionu „Zośka” Ryszarda Białousa („Jerzego”), a w lutym tego roku, po aresztowaniu Sławomira Macieja Bittnera („Maćka”), został dowódcą 1 kompanii „Felek” (od czerwca 1944 r. kompanii „Maciek”) batalionu „Zośka”. Brał udział w wielu akcjach: „Celestynów”, „Sieczychy”, „Wilanów” (za którą otrzymał Krzyż Walecznych), „Szymanów” (jako dowódca), „Polowanie” (jako dowódca jednej z grup uderzeniowych), „Tramwaj” („Sonderwagen” – jako obserwator) oraz „Jan Boży” (jako obserwator). Zginął 13 lipca 1944 r. w przypadkowym starciu z policją niemiecką w rejonie pl. Unii Lubelskiej, broniąc się do końca i niszcząc konspiracyjne papiery. Na cześć cenionego i lubianego kolegi I pluton jego byłej kompanii nazwano „Włodek”.

MARCINIAK

Florian

„J. Krzemień”, „Jerzy Nowak”, „Szary”

Urodzony 4 maja 1915 roku w Gorzycach na ziemi kościańskiej, syn Pawła, gospodarza rolnego, i Wiktorii z domu Szajek. Szkołę powszechną ukończył w Gołębinie Starym koło Gorzyc. Po decyzji rodziny, że będzie się uczył dalej – pochodził z rodziny wielodzietnej – przeniósł się do Poznania, gdzie zamieszkał u siostry ojca przy ul. Szkolnej 18. Uczęszczał do Państwowego Gimnazjum im. Św. Jana Kantego i w 1934 r. otrzymał świadectwo dojrzałości. W latach 1935–1938 studiował na Wydziale Prawno-Ekonomicznym Uniwersytetu Poznańskiego, uzyskując tytuł magistra prawa. Od najwcześniejszych lat należał do harcerstwa. W gimnazjum był drużynowym 21 Poznańskiej Drużyny Harcerzy im. Tadeusza Rejtana. Równocześnie pełnił funkcję kierownika Wydziału Młodzieży w Wielkopolskiej Komendzie Chorągwi Harcerzy. W czasie studiów był aktywnym członkiem Akademickiego Koła Harcerskiego, pełniąc funkcje skarbnika, a następnie wiceprezesa. W lipcu 1935 r. był komendantem kursu podharcmistrzowskiego w Lipuszu na Pomorzu. Aleksander Kamiński, będący komendantem Centralnej Szkoły Instruktorskiej ZHP w Górkach Wielkich, poznając jego inteligencję, zdolności organizacyjne i umiejętności oddziaływania na ludzi, wybrał go spośród uczestników kursów i zatrudnił czasowo jako instruktora Szkoły. W 1938 r. otrzymał stopień harcmistrza, jako jeden z najmłodszych instruktorów harcerskich. W 1936 r. odbył podróż do Rumunii z zadaniem zwiedzenia paru obozów organizacji młodzieżowych oraz zapoznania się z ich programem i metodami pracy. W lecie 1939 r. wyjechał z instruktorami Wielkopolskiej Chorągwi do Londynu i Paryża, skąd wrócił tuż przed wybuchem wojny. We wrześniu 1939 r. działał w Pogotowiu Harcerzy w Poznaniu, a następnie na czele grupy harcerzy wielkopolskich przybył do Warszawy. Tu 8 września został mianowany przez pełniącą obowiązki przewodniczącego ZHP wiceprzewodniczącą Wandę Opęchowską komendantem Pogotowia Harcerzy w Warszawie podczas oblężenia stolicy. 27 września 1939 r. został powołany na naczelnika harcerzy w przechodzącym do konspiracji Związku Harcerstwa Polskiego, które przybrało kryptonim Szare Szeregi. Wybór ten, mimo młodego wieku, zawdzięczał wielkiemu talentowi organizacyjnemu, umiejętności przewidywania, szybkiemu poznawaniu ludzi oraz konsekwencji w działaniu. Stojąc przez ponad trzy i pół roku na czele organizacji, stworzył to, czym były i za co przeszły do historii Szare Szeregi. Stał się też jednym ze współtwórców Państwa Podziemnego. W trudnych latach okupacji uważał, że zadaniem harcerstwa jest wychowywać młodzież polską, zaś proces wychowawczy nie może toczyć się obok głównego nurtu życia i dlatego w czasie wojny wychowanie wartościowych ludzi może dokonywać się tylko poprzez udział w walce i to walce w pierwszej linii. Przed harcerstwem, jako najsilniejszą organizacją młodzieżową w konspiracji, stawała odpowiedzialność za całą młodzież polską. W kwietniu 1943 r. gestapo poznańskie, po licznych aresztowaniach przeprowadzonych wśród członków Wielkopolskiej Chorągwi Harcerzy, wpadło na trop „Nowaka”. 6 maja 1943 r. naczelnik Szarych Szeregów został aresztowany przez ekipę poznańskiego gestapo w jadłodajni, w nieistniejącym dziś domu przy ul. Nowy Świat 7 (obecnie wylot ul. Mysiej) w Warszawie, a następnie przewieziony do Poznania i osadzony w celi 66 VII Fortu Cytadeli. W czasie transportu do Poznania usiłował zbiec, wyskakując z pędzącego samochodu pod Sochaczewem. Poturbowanego pojmano ponownie. Wszelkie próby zmierzające do uwolnienia go przez Szare Szeregi (akcje „Meksyk IV” i „Chicago”) zakończyły się niepowodzeniem bądź nie zostały zrealizowane (akcja „Biała Róża”). Z poznańskiego więzienia przewieziono go do obozu koncentracyjnego Gross-Rosen, gdzie został zamordowany 20 lutego 1944 r. Z jego imieniem jest związana historia harcerstwa w czasie II wojny światowej. Upamiętniony na Mogile Symbolicznej.

MARYNOWSKA

Maria

„Monika”

łączn.

Urodzona 22 lutego 1903 roku, zamieszkała w Warszawie. W konspiracji sekcyjna 3 sekcji I plutonu oddziału DISK Kedywu KG AK. W jej mieszkaniu przy ul. Czerwonego Krzyża 11 odbywały się zajęcia Szkoły Podchorążych Piechoty dla minerek. Uczestniczyła w akcjach dywersyjnych: w lipcu 1943 r. wysadzenie mostu na rzece Krzna pod Łukowem, na przełomie lat 1943–1944 – zdobycie teczki z niemieckimi dokumentami, w maju 1943 r. – inwigilacja konfidentki gestapo (Hermanowskiej), w lecie 1943 r. – rozpoznanie mostu na Bugu, 3 maja 1944 r. – obserwacja Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego podczas akcji dywersyjnej na lotnisku bielańskim. Poległa w Powstaniu Warszawskim 23 września 1944 r. na Czerniakowie, pełniąc funkcję łączniczki II plutonu „Alek” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”.

MASIUKIEWICZ

Jerzy

„Mały”

kpr. pchor. phm

Urodzony 15 grudnia 1921 roku w Griszino na terenie Rosji, ale dzieciństwo spędził już w Warszawie. Syn Michała, lekarza, i Marii z domu Czengery. Uczył się w Państwowym Gimnazjum i Liceum Męskim im. Stefana Batorego, uzyskując maturę w 1939 r. Jego kolegami w klasie byli: Jan Bytnar („Rudy”), Maciej Dawidowski („Alek”) i Tadeusz Zawadzki („Zośka”). Wraz z nimi należał do 23 WDH im. Bolesława Chrobrego („Pomarańczarnia”). We wrześniu 1939 r. odbył marsz na wschód z kompanijnym batalionem harcerskim. Po powrocie do Warszawy w początkach października wraz z kolegami z 23 WDH rozpoczął działalność podziemną w Polskiej Ludowej Akcji Niepodległościowej (PLAN), biorąc udział w jej akcjach małego sabotażu. W pierwszej połowie 1940 r. działał w zespole łączników komórki więziennej ZWZ. Brał również udział w kolportażu prasy podziemnej i zbieraniu broni. Od wiosny 1941 r. w Szarych Szeregach, pełnił funkcję drużynowego 1 i 4 drużyny „MG 100” i „MG 400” hufca „Mokotów Górny” (MG) w Okręgu Południe (Pd). Był jednym z najlepszych, wyróżniających się „wawerczyków” w akcjach Organizacji Małego Sabotażu „Wawer” prowadzonych w ramach Okręgu Południe. W lecie 1942 r. ukończył dwuletnią Państwową Szkołę Budowy Maszyn (dawna Państwowa Wyższa Szkoła Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda). Rozpoczął następnie studia na kursach Państwowej Wyższej Szkoły Technicznej (tajna Politechnika). W tym samym roku, po ukończeniu „Szkoły za Lasem”, uzyskał stopień podharcmistrza. W wyniku wielkiej „wsypy” wawerskiej, obejmującej kilkadziesiąt osób, został aresztowany 3 listopada 1942 r. w mieszkaniu Urszuli Głowackiej („Urka”). Osadzony na Pawiaku, skąd 27 listopada tego roku został wywieziony do Oświęcimia, a następnie do Buchenwaldu. Po wyzwoleniu obozu przez wojska brytyjskie w 1945 r. w czasie powrotu do kraju wraz z innymi transportowanymi więźniami zginął w tajemniczych okolicznościach. W kwaterze cmentarnej „Zośki” został upamiętniony na Mogile Symbolicznej.

MATULEWICZ

Bolesław

„Virtus”

plut., odzn. KW

Urodzony 9 listopada 1923 roku w Wilnie, syn Kazimierza, kapitana rezerwy Wojska Polskiego, komisarza Policji Państwowej w Łodzi, i Heleny z domu Bąkowskiej. W latach 1930–1937 uczęszczał do Miejskiej Szkoły Pracy w Łodzi. Następnie uczył się w Państwowym Gimnazjum im. Gabriela Narutowicza w Łodzi, uzyskując w 1939 r. promocję do klasy trzeciej. W szkole należał do harcerstwa, do 1937 r. – do 6 Łódzkiej Drużyny Harcerzy, później do gimnazjalnej drużyny im. kpt. Pogonowskiego. We wrześniu 1939 r. wraz z rodziną ewakuowaną w kierunku Brześcia dostał się do niewoli radzieckiej, przebywając przez dwa tygodnie w więzieniu w Brześciu nad Bugiem. Zwolniony dzięki staraniom matki, powrócił z nią do Łodzi. Kontynuował naukę na tajnych kompletach gimnazjalnych. Od wiosny 1940 r. do lutego 1942 r. pracował w firmie Foto-Optik Paul Starcke przy ul. Piotrkowskiej 66. Wraz z kolegami z 6 ŁDH działał wówczas w grupie dywersyjnej „Mira” ZWZ–AK, będącej w dyspozycji Kedywu Okręgu Łódzkiego. Po dekonspiracji grupy w lutym 1942 r. przeniósł się do Warszawy. Włączył się do działalności konspiracyjnej Szarych Szeregów. Trafił do hufca „Wola” (WL) dowodzonego przez Jana Kopałkę („Antek z Woli”). Brał udział w akcjach Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”, zdobywaniu broni (rozbrajanie żołnierzy niemieckich). 26 kwietnia 1944 r. uczestniczył w akcji „Tramwaj” („Sonderwagen”). Ukończył szkołę niższych dowódców „Belweder”. W Powstaniu Warszawskim żołnierz 3 drużyny II plutonu 1 kompanii „Maciek”. Walczył na Woli i Starym Mieście. Poległ 22 sierpnia 1944 r. na gruzach Getta w ataku na Dworzec Gdański. Przeczuwał swoją śmierć, oddając wcześniej swemu bratu Wiktorowi („Luksor”), żołnierzowi tej samej drużyny, pamiątkę po ojcu – papierośnicę, z którą się nie rozstawał.

MICHAŁOWSKA

Maria

„Dorotka”

sanit.

Urodzona 10 października 1926 roku w Warszawie, córka Jana i Stefanii z domu Homan. W Powstaniu Warszawskim dołączyła do batalionu na Starym Mieście, pełniąc funkcję sanitariuszki II plutonu „Alek” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. W walkach na Starym Mieście lekko ranna, pomimo to przeciągnęła kanałami do włazu przy ul. Wareckiej rannego Tytusa Karlikowskiego („Tytusa”) z II plutonu „Alek”. Następnie uczestniczyła w walkach na Czerniakowie. Poległa 14 września 1944 r. przy ul. Ludnej na Czerniakowie od serii z pistoletu maszynowego, spiesząc z pomocą rannemu żołnierzowi z „Parasola”.

MILEWSKI

Kazimierz

„Janka”

plut., odzn. KW

Urodzony 16 sierpnia 1921 roku w Gdańsku, syn Bernarda, urzędnika Dyrekcji Gdańskiej PKP, i Jadwigi z domu Pyczyńskiej. Rodzice jego byli działaczami polonijnymi Wolnego Miasta Gdańska. Ojciec, od 1920 r. do 1939 r. aktywista Gminy Polskiej i Towarzystwa Zawodowego Polskiego. W latach 1945–1967 działacz Towarzystwa Ziem Zachodnich w Gdańsku. Jego imieniem została nazwana jedna z ulic Gdańska. Matka, współzałożycielka i członkini Towarzystwa Kobiet Polskich. Do czerwca 1939 r. ukończył Szkołę Powszechną „Macierzy Szkolnej” oraz pierwszą klasę licealną Gimnazjum Polskiego w Gdańsku. Był członkiem szkolnej IV Drużyny Harcerzy im. Franciszka Żwirki i Stanisława Wigury. W 1939 r. ukończył Kurs Przysposobienia Wojskowego. We wrześniu 1939 r. w ucieczce przed Niemcami trafił na Litwę do Kowna. W październiku 1941 r. przybył do Warszawy. W latach 1942–1944 pracował w Przedsiębiorstwie Elektrotechnicznym inż. J. Chmielarza. Od 1942 r. w konspiracji w Szarych Szeregach, 1 sierpnia 1944 r. otrzymał przydział do II plutonu „Alek” 2 kompanii „Rudy”. W Powstaniu Warszawskim walczył na Woli i Starym Mieście. Ciężko ranny w walkach na terenie szpitala Jana Bożego przy ul. Bonifraterskiej, zmarł z odniesionych ran 22 sierpnia 1944 r. Brat Tadeusza („Ćwika”), żołnierza II plutonu „Alek” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”, poległego w Powstaniu Warszawskim 5 sierpnia 1944 r. na Woli.

MILEWSKI

Tadeusz

„Ćwik”

sierż. pchor. phm, odzn. KW

Urodzony 4 sierpnia 1920 roku w Gdańsku syn Bernarda, urzędnika Dyrekcji Gdańskiej PKP, i Jadwigi z domu Pyczyńskiej. Rodzice jego byli działaczami polonijnymi Wolnego Miasta Gdańska. Ojciec, od 1920 r. do 1939 r. aktywista Gminy Polskiej i Towarzystwa Zawodowego Polskiego. W latach 1945–1967 działacz Towarzystwa Ziem Zachodnich w Gdańsku. Jego imieniem została nazwana jedna z ulic Gdańska. Matka, współzałożycielka i członkini Towarzystwa Kobiet Polskich. Uczeń Szkoły Powszechnej „Macierzy Szkolnej”, a następnie Gimnazjum Polskiego w Gdańsku, w którym do 1939 r. ukończył dwie klasy licealne. W gimnazjum należał do IV Drużyny Harcerzy im. Franciszka Żwirki i Stanisława Wigury. W latach 1938–1939 ukończył szkołę szybowcową w Tęgoborze koło Nowego Sącza, a w 1939 r. Kurs Przysposobienia Wojskowego. We wrześniu 1939 r. w ucieczce przed Niemcami trafił na Litwę do Kowna. W październiku 1941 r. przybył do Warszawy. W 1942 r. na tajnych kompletach zdał maturę i rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim tajnego Uniwersytetu Ziem Zachodnich. Równocześnie w latach 1942–1944 pracował jako magazynier w Przedsiębiorstwie Elektrotechnicznym inż. J. Chmielarza. Od 1942 r. w konspiracji w Szarych Szeregach, w Chorągwi Warszawskiej. Wprowadził do tej organizacji Wojciecha Omyłę („Wojtka”), przyjaciela z czasów przedwojennych, zamieszkałego w Częstochowie. W maju 1944 r. uczestniczył w szkoleniu wojskowym w „Bazie Leśnej” pod Wyszkowem. W Powstaniu Warszawskim żołnierz II plutonu „Alek” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. Uczestniczył w zdobyciu „Gęsiówki” 5 sierpnia 1944 r. Poległ tego samego dnia wieczorem przy barykadzie na ul. Gęsiej, od wybuchu pocisku artyleryjskiego. Jego młodszy brat Kazimierz, pseud. „Janka”, również żołnierz II plutonu „Alek”, poległ w Powstaniu Warszawskim 22 sierpnia 1944 r. na Starym Mieście.

MIROWSKI

Tadeusz

„Oracz”

sierż. pchor. phm, odzn. KW

Urodzony 1 stycznia 1919 roku w Warszawie, syn Adama, inżyniera hutnika, i Heleny z domu Hertz, gimnazjalnej nauczycielki języka niemieckiego. Uczęszczał do Prywatnego Męskiego Gimnazjum i Liceum Towarzystwa Ziemi Mazowieckiej, które ukończył w 1937 r., otrzymując świadectwo dojrzałości. Od 1932 r. związany z harcerstwem. Przed wybuchem wojny w 1939 r. pełnił funkcję wodza gromady zuchowej przy 21 Warszawskiej Drużynie Harcerzy im. gen. Ignacego Prądzyńskiego. W latach 1937–1939 studiował na Wydziale Budownictwa Lądowego Politechniki Warszawskiej. W czasie okupacji ukończył Technikum Budowlane i kontynuował studia na tajnej Politechnice Warszawskiej. Pracował zarobkowo w firmach prywatnych i Zarządzie Miejskim. W konspiracji w Szarych Szeregach, wykazywał dużą inicjatywę i aktywność. Uczestniczył w tajnym nauczaniu i samokształceniu organizowanym przez Akademicki Krąg Starszoharcerski „Kuźnica”. Był autorem i realizatorem programów wiedzy o Polsce w szkolnictwie zawodowym. Po ukończeniu w 1942 r. turnusu Zastępczego Kursu Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty ZWZ–AK prowadził wojskowe zajęcia teoretyczne i terenowe w plutonach Bojowych Szkół (BS) Chorągwi Warszawskiej („Ul Wisła”). Na polecenie tej Chorągwi zorganizował w 1942 r. powielarnię i punkt wydawniczy skryptów uniwersyteckich i wojskowych oraz literatury i prasy harcerskiej, m.in. „Bądź Gotów”. W marcu 1943 r., po akcji „Arsenał”, jako sanitariusz konwojował rannego w tej akcji Tadeusza Krzyżewicza („Buzdygana”) z domu swoich rodziców przy ul. Ursynowskiej 46 do szpitala Przemienienia Pańskiego na Pradze. Wiosną 1943 r. objął funkcję szefa motoryzacji w Grupach Szturmowych Chorągwi Warszawskiej Szarych Szeregów. Organizował garaże, zakup paliwa, podrabiane dokumenty i tablice rejestracyjne samochodów przygotowywanych do akcji. Został również mianowany kierownikiem komórki Grup Szturmowych do spraw pogrzebowych. Funkcji tej nie zdołał wypełnić. 2 czerwca 1943 r., przeprowadzając samochód z garażu przy ul. Barskiej na Ochocie do bazy samochodowej na Bielanach, w ramach przygotowań do akcji „Czarnocin”, zaatakowany na ul. Marymonckiej przez posterunek żandarmerii niemieckiej, tzw. streifę, zginął z bronią w ręku w nierównej walce, otoczony w domu przy ul. Zuga 12. Odznaczony pośmiertnie Krzyżem Walecznych i mianowany podharcmistrzem.

MÜLLER

Tadeusz Adam

„Zawrat”

sierż., odzn. KW

Urodzony 2 lutego 1925 roku w Krakowie, syn Adama, działacza i członka PPS w Krakowie, magistra prawa, specjalisty w zakresie ustawodawstwa pracy, kierownika Państwowego Urzędu Pośrednictwa Pracy, i Marii z domu Kowalik, nauczycielki. W 1931 r. rozpoczął naukę szkolną w Krakowie. Od 1933 r. uczęszczał do trzeciej klasy w szkole powszechnej w Brześciu nad Bugiem, dokąd ojciec został karnie przeniesiony z Krakowa za odmowę wstąpienia do BBWR. Tu datowały się jego pierwsze kontakty z harcerstwem. W 1934 r. przeniósł się z rodziną do Warszawy na Żoliborz. Uczył się w Państwowej Szkole Powszechnej nr 64 im. Adama Skwarczyńskiego, którą ukończył w 1937 r. Następnie rozpoczął naukę w Państwowym Gimnazjum i Liceum Męskim im. Ks. Józefa Poniatowskiego. Trzecią klasę gimnazjum przerobił już w pierwszym roku okupacji niemieckiej prywatnie, douczając się języka francuskiego i niemieckiego. W 1940 r. uczęszczał na kursy przygotowawcze dla szkół zawodowych II stopnia, organizowane w dawnych gimnazjach, odbywając równocześnie praktykę zawodową w firmie „Fuchs i Syn”. Maturę humanistyczną uzyskał na tajnych kompletach w czerwcu 1944 r. Wykazując zdolności, przerobił także program klas matematycznych w Liceum Zgromadzenia Kupców m.st. Warszawy, przysposabiając się do studiów politechnicznych. Do działalności konspiracyjnej w Szarych Szeregach włączył się w 1942 r. z kolegami z gimnazjum Poniatowskiego, m.in. Zbigniewem Wojciechowskim („Pion”) i Stefanem Wiśniewskim („Mucha”). Od września 1943 r. żołnierz batalionu „Zośka”. Uczestniczył w akcjach małego sabotażu, akcji N, zbieraniu informacji. W okresie czerwiec – lipiec 1944 r. brał udział w szkoleniu wojskowym w „Bazie Leśnej” pod Wyszkowem. W Powstaniu Warszawskim żołnierz III plutonu „Felek” 2 kompanii „Rudy”. Uczestniczył w walkach na Woli i Starym Mieście, gdzie poległ 30 sierpnia 1944 r. w dramatycznej obronie Zakładów „Fiata” przy ul. Sapieżyńskiej.

NELKEN

Anna

„Inka”

łączn., odzn. KW

Urodzona 5 maja 1926 roku, córka Jana, lekarza medycyny, pułkownika. Wojska Polskiego, byłego działacza PPS, uczestnika kampanii wrześniowej 1939 r., zamordowanego w Katyniu, i Janiny z domu Borkowskiej. Uczę-szczała do Prywatnego Żeńskiego Gimnazjum i Liceum im. Królewny Anny Wazówny. Maturę zdała w 1944 r. na tajnych kompletach w Prywatnym Żeńskim Gimnazjum i Liceum Jadwigi Kowalczykówny i Jadwigi Jawurkówny. Od wiosny 1944 r. łączniczka IV plutonu 1 kompanii „Maciek” batalionu „Zośka”. W Powstaniu Warszawskim uczestniczyła w walkach na Woli i Starym Mieście. Podczas walk batalionu na Czerniakowie, po wycofaniu się oddziału na ul. Zagórną, została z rannymi w piwnicy domu przy ul. Solec. Tu 23 września 1944 r. została zastrzelona lub powieszona po zajęciu budynku przez oddziały bojowe gen. SS Heinza Reinefartha. Upamiętniona na Mogile Symbolicznej.

NOWOCIEŃ

Jan

„Poręba”

kpr.

Urodzony 3 stycznia 1923 roku w Warszawie, syn Piotra, rolnika spod Warki, ochotnika w wojnie 1920 r., i Heleny z domu Ćwiek. Po wojnie zamieszkał z rodzicami w Warszawie, gdzie ojciec został zatrudniony jako pracownik fizyczny w Powszechnej Kasie Oszczędności. W 1930 r. rozpoczął naukę w publicznej szkole powszechnej, którą ukończył w 1937 r. Przed 1939 r. nie należał do harcerstwa. W czasie okupacji uczęszczał do Zawodowej Szkoły Średniej przy ul. Sandomierskiej, po której ukończeniu w 1943 r. uzyskał kwalifikacje technika mierniczego. W konspiracji w Szarych Szeregach. Od 1942 r. w hufcu „Wola” (WL). Od września 1943 r. w III plutonie „Ryszard” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. Ukończył kurs podoficerski „Belweder” – szkołę niższych dowódców oraz kurs minerski. Po reorganizacji batalionu i rozwiązaniu plutonu „Ryszard”, rozkazem z 6 czerwca 1944 r. został przydzielony do I plutonu „Sad” 2 kompanii „Rudy”. W Powstaniu Warszawskim walczył na Woli i Starym Mieście. Poległ 12 sierpnia 1944 r. w pobliżu Urzędu Celnego przy ul. Stawki, trafiony pociskiem działa podczas akcji odbicia magazynów przez kompanię „Rudy”. Młodszy brat Józefa, ppor. „Konrada”, zastępcy dowódcy plutonu 3 kompanii „Giewonta”, ciężko rannego w Powstaniu Warszawskim, po wojnie pracownika umysłowego, zmarłego 12 lutego 2004 r. w Warszawie.

OKOLSKI

Konrad

„Kuba”

por. phm, odzn. VM V kl. i dwukrotnie KW

Urodzony 11 maja 1923 roku w Warszawie, syn Konrada, żołnierza Legionów Polskich, podpułkownika, doktora medycyny, wieloletniego dyrektora Szpitala Dzieciątka Jezus w Warszawie (do 1950 r.), i Heleny z domu Głuchowskiej. Od 1936 r. uczęszczał do Miejskiego Męskiego Gimnazjum i Liceum im. Hugona Kołłątaja, w którym należał do 80 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Bolesława Chrobrego. We wrześniu 1939 r. na rozkaz płk. Romana Umiastowskiego wraz z harcerskim batalionem marszowym opuścił Warszawę, do której powrócił na początku października tego roku. W czasie okupacji kontynuował naukę na tajnych kompletach Gimnazjum i Liceum im. Hugona Kołłątaja, uzyskując w 1942 r. świadectwo dojrzałości. W konspiracji w Szarych Szeregach. Z chwilą utworzenia Grup Szturmowych w listopadzie 1942 r. zastępca dowódcy, a następnie dowódca 2 drużyny „CR 200” w hufcu „Centrum” (CR). Od września 1943 r. pełnił funkcję dowódcy III plutonu 1 kompanii „Felek” w nowo utworzonym batalionie „Zośka”, a po reorganizacji batalionu w czerwcu 1944 r. i przeniesieniu tego plutonu do 2 kompanii (nadano mu nazwę „Felek”, 1 kompania otrzymała kryptonim „Maciek” – po śmierci Sławomira Macieja Bittnera) był dowódcą III plutonu „Felek” 2 kompanii „Rudy”. W tym plutonie, przeniesionym na miejsce rozwiązanego plutonu „Ryszard”, było wielu dawnych kolegów Feliksa Pendelskiego („Felka”). W działalność konspiracyjną w Armii Krajowej była zaangażowana cała rodzina. Ojciec organizował sieć służby sanitarnej i szpitali. Aresztowany, więziony na Pawiaku i w Oświęcimiu, został wykupiony z obozu ciężko chory. W czasie Powstania Warszawskiego, jako dyrektor szpitala, ukrywał na jego terenie i leczył wielu żołnierzy Armii Krajowej. Po wojnie prześladowany i usunięty ze stanowiska dyrektora szpitala, zmarł w 1950 r. Matka organizowała pomoc patronacką dla więźniów na Pawiaku, zmarła w 1957 r. Wiosną 1944 r. ukończył II turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”, a w lecie tego roku był zastępcą dowódcy szkoleniowej „Bazy Leśnej” pod Wyszkowem. Świetny organizator, posiadający poczucie odpowiedzialności, równocześnie koleżeński i pogodny, był ulubieńcem całego „Felka”. Brał udział w akcjach zbrojnych: „Arsenał” (dowódca sekcji „sygnalizacja”), „Celestynów” (zastępca dowódcy grupy uderzeniowej), „Wilanów” i „Pogorzel” (zastępca dowódcy grupy uderzeniowej). W Powstaniu Warszawskim uczestniczył, na czele swego plutonu, w walkach na Woli. Poległ 11 sierpnia 1944 r. na ul. Kolskiej, kiedy przedostawał się z częścią plutonu „Felek” do pozostałych oddziałów batalionu „Zośka”, wycofujących się na Stare Miasto.

OMYŁA

Wojciech

„Wojtek”

sierż., odzn. KW

Urodzony 6 stycznia 1924 roku w Warszawie, syn Antoniego, zawodowego wojskowego, i Zofii. Z racji pełnienia służby wojskowej przez ojca w Centrum Wyszkolenia Saperów, dzieciństwo i okres szkolny spędził w Modlinie. Od 1934 r. był członkiem 68 Męskiej Drużyny Harcerzy im. Tadeusza Kościuszki. Bystry i energiczny piastował kolejne funkcje w drużynie. W 1939 r., jako przyboczny drużyny na obozie harcerskim w Zimnym Rowie pod Pomiechówkiem, poznał braci Milewskich z Gdańska – Tadeusza i Kazimierza – z którymi później złączyły go powstańcze losy w batalionie „Zośka”. Do wybuchu wojny w 1939 r. ukończył dwie klasy Gimnazjum Koła Rodziny Wojskowej w Modlinie. W okresie okupacji zamieszkał wraz z rodzicami w Częstochowie. Ciężka choroba ojca zmusiła go do podjęcia pracy przy rozładunku wagonów. Utrzymywał matkę i młodszego brata. Nie stracił kontaktów z Warszawą. Bracia Milewscy wprowadzili go do Szarych Szeregów Chorągwi Warszawskiej. Po śmierci ojca w maju 1943 r. podjął pracę w jednej z częstochowskich fabryk, gdzie miał możliwość dokonywania prób materiałów mogących służyć do produkcji amunicji. 29 lipca 1944 r. pozostawił matkę z bratem, wyjeżdżając do Warszawy. 1 sierpnia dołączył do batalionu. W Powstaniu Warszawskim walczył na Woli jako żołnierz II plutonu „Alek” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. Brał udział wraz z Tadeuszem Milewskim („Ćwikiem”) w zdobyciu obozu „Gęsiówka” 5 sierpnia. Poległ trzy dni później, 8 sierpnia 1944 r., w czasie ciężkich walk na Cmentarzu Ewangelickim.

OSSOWSKI

Jerzy

„Wojciech”

ppor. hm

Urodzony 23 lutego 1911 roku w Krakowie, syn Alfreda, doktora inżyniera budowy maszyn, profesora Wyższej Szkoły Przemysłowej w Krakowie, i Heleny z domu Sulikowskiej. W 1929 r. uzyskał świadectwo dojrzałości w Prywatnym Męskim Gimnazjum i Liceum Towarzystwa im. Jana Zamojskiego w Warszawie. W tym samym roku rozpoczął studia na Wydziale Elektrycznym Politechniki Warszawskiej, lecz wkrótce przeniósł się na Wydział Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, który ukończył w 1935 r. W czasie studiów był założycielem i pierwszym przewodniczącym Koła Socjologicznego Studentów Uniwersytetu Warszawskiego im. Leona Petrażyckiego. Napisał szereg artykułów na tematy socjologiczno-prawne w miesięczniku akademickiej młodzieży prawniczej „Prawo” o W latach 1935–1936 odbył służbę wojskową we Włodzimierzu Wołyńskim w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii, w baterii przeciwlotniczej. W latach następnych odbywał aplikację sądową. Z harcerstwem związany od 1934 r. Był członkiem gromady starszoharcerskiej „Jeże” im. T.T. Jeża (Zygmunt Miłkowski) i jednym ze współtwórców ruchu starszoharcerskiego. W 1937 r. uczestniczył w wyprawie instruktorów harcerskich do USA i Szwecji. W kampanii wrześniowej 1939 r. brał udział jako podchorąży, a następnie podporucznik artylerii. W konspiracji członek Szarych Szeregów. Wraz z Gustawem Niemcem („Gucio”, „Kuba”) był współredaktorem konspiracyjnego pisma „Źródło”, redagowanego i powielanego w jego mieszkaniu w al. Szucha 8. Po aresztowaniu „Kuby” w marcu 1941 r. pełnił w Głównej Kwaterze Szarych Szeregów funkcję wizytatora Chorągwi Lubelskiej („Ul Zboże”) i Radomskiej („Ul Rady”). Poszukiwany listami gończymi przez gestapo (Kraków 26 czerwca 1941 r.). Niezależnie od pracy w konspiracji, kontynuował aplikację sądową, uwieńczoną rozprawą doktorską pt.: „O więzi społecznej”. W 1942 r. został aresztowany w Mielcu, po czym dzięki staraniom uwolniony po dwóch miesiącach. Wiosną 1944 r. wszedł do Rady Wychowawczej Grup Szturmowych Szarych Szeregów, kierowanej przez profesora Józefa Zawadzkiego. W dniu wybuchu Powstania Warszawskiego mianowany harcmistrzem. Poległ 2 sierpnia 1944 r. na Ochocie w czasie ostrzału nieprzyjacielskiego przed domem nr 6 przy ul. Asnyka.

PECYNA

Leonard

„Lolek”

ppor. phm, odzn. dwukrotnie KW

Urodzony 4 listopada 1922 roku w Warszawie, w rodzinie Aleksandra, urzędnika kolejowego, i Janiny z domu Zawiślak. Naukę w szkole powszechnej rozpoczął w Piastowie pod Warszawą, gdzie zamieszkał z rodzicami. Następnie uczył się w Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Joachima Lelewela w Warszawie. Należał do 5 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. płk. Zygmunta Miłkowskiego. W czasie okupacji kontynuował naukę na tajnych kompletach, otrzymując w 1941 r. świadectwo dojrzałości. Wkrótce rozpoczął studia na tajnej Politechnice Warszawskiej. W konspiracji w Szarych Szeregach. Jesienią 1943 r. ukończył I turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”. Od września 1943 r. do końca lipca 1944 r. był dowódcą 1 drużyny II plutonu „Alek” 2 kompanii „Rudy”. Również po reorganizacji batalionu w czerwcu 1944 r. pełnił nadal tę funkcję. Brał udział w akcjach bojowych: „Sól”, „Wilanów” i „T–U”. W czerwcu 1944 r. uczestniczył w szkoleniu wojskowym w „Bazie Leśnej” pod Wyszkowem. W Powstaniu Warszawskim walczył na Woli, Starym Mieście i Czerniakowie jako zastępca dowódcy, a w końcowej fazie walk na Czerniakowie jako dowódca II plutonu „Alek” 2 kompanii „Rudy”. Był siódmym z kolei, ostatnim dowódcą tego plutonu, przejmując dowodzenie po poległym Andrzeju Samsonowiczu („Xiążę”). Poległ 18 września 1944 r. na ul. Wilanowskiej 18. Ciała nie odnaleziono. Upamiętniony na Mogile Symbolicznej.

PENDELSKI

Feliks

„Felek”

sierż. pchor. phm, odzn. KW

Urodzony 20 listopada 1921 roku w Warszawie. Jego ojciec był starszym woźnym w Bibliotece Publicznej przy ul. Koszykowej. Uczęszczał do Męskiego Gimnazjum i Liceum im. Hugona Kołłątaja, gdzie w 1940 r. na tajnych kompletach otrzymał świadectwo dojrzałości. Od 1933 r. członek 80 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Bolesława Chrobrego. W 1939 r. był jej drużynowym. We wrześniu 1939 r. wraz z drużyną opuścił Warszawę, udając się na wschód i doprowadzając drużynę do Chełma, gdzie chłopcy pracowali w szpitalu polowym. Po powrocie do stolicy rozpoczął pracę, najpierw jako robotnik na budowach, a następnie w latach 1941–1943 jako urzędnik w Zakładach Ostrowieckich. Prowadził tam jednocześnie kolportaż tajnej prasy i zorganizował naprawę broni. W czasie okupacji studiował na tajnych kursach byłej Państwowej Wyższej Szkoły Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda i tajnej Politechnice Warszawskiej. Od 1941 r. w Szarych Szeregach. Od listopada 1942 r., po utworzeniu Grup Szturmowych, dowódca 2 drużyny „CR 200” i zastępca hufcowego w hufcu „Centrum” (CR). Następnie od marca 1943 r. hufcowy hufca „Centrum”. Uczęszczał na I turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”, którego nie zdążył ukończyć. Brał udział w akcjach: „Arsenał” (jako członek sekcji „ubezpieczenie Getto”), „Celestynów” (jako dowódca grupy „pociąg”) oraz „Czarnocin”. Poległ 6 czerwca 1943 r. w czasie odwrotu z tej akcji pod wsią Wola Pękoszewska. Jego bohaterska śmierć, poprzedzona walką z otaczającymi go Niemcami, przeszła do szaroszeregowej legendy. Na jego cześć 1 kompanię, w nowo utworzonym batalionie „Zośka” nazwano kompanią „Felek”. Po reorganizacji batalionu w czerwcu 1944 r., rozkazem L.19 z 6 czerwca 1944 r. zmieniono nazwę 1 kompanii „Felek” na „Maciek”. Nazwę „Felek” nadano III Plutonowi 1 kompanii, przenosząc go jednocześnie do 2 kompanii na miejsce rozwiązanego plutonu „Ryszard”. W III plutonie było wielu dawnych kolegów Feliksa Pendelskiego. Miejsce śmierci „Felka” i „Grubego” (Andrzej Zawadowski) upamiętnia głaz z napisem, odsłonięty w lipcu 1983 r. staraniem 80 WDH i środowiska byłych żołnierzy batalionu „Zośka”.

PIETRASZEWICZ

Bronisław

„Lot”, „Bronek”

ppor., odzn. VM V kl. i KW

Urodzony 16 marca 1922 roku w Duniłowicach, syn Włodzimierza, inżyniera metalurga, i Wandy z domu Ratomskiej. Uczył się w Miejskim Gimnazjum i Liceum im. gen. Józefa Sowińskiego w Warszawie. We wrześniu 1939 r., jako członek kompanii Przysposobienia Wojskowego, wymaszerował z Warszawy do Brześcia nad Bugiem, by powrócić po miesiącu. Doznane w czasie tej wędrówki przeżycia z pierwszego okresu wojny były dla niego dramatyczną lekcją życiową. Stał się dojrzały, pomagał w utrzymaniu rodziny, kontynuował naukę. Po zdaniu matury na tajnych kompletach w 1940 r. studiował na Wydziale Mechanicznym Państwowej Szkoły Budowy Maszyn (dawna Państwowa Wyższa Szkoła Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda). Jednocześnie był jednym z pierwszych i najaktywniejszych członków kręgu żoliborskiego PET-u, organizacji młodzieżowej o charakterze samokształceniowo-wychowawczym. Choć przymioty będące celem wychowania harcerskiego miał w pełni rozwinięte, do harcerstwa przed wejściem PET-u do Szarych Szeregów nie należał. Spokojny, zrównoważony, nadzwyczaj prawy, wyrozumiały i życzliwy dla ludzi, był typem intelektualisty. Solidność w podejściu do wszystkiego co robił była powodem, dla którego cieszył się głębokim zaufaniem swoich przełożonych i kolegów. Przed włączeniem PET-u do Szarych Szeregów jesienią 1942 r. angażował się w akcjach Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”, której program bardzo go pociągał. Następnie uczestniczył w Wielkiej Dywersji. 3 maja 1943 r. brał udział w akcji megafonowej na pl. Wilsona. Był uczestnikiem akcji zbrojnych: „Bracka”, „Celestynów” i „Sól”. W ramach akcji „Główki” 7 września 1943 r. uczestniczył w wykonaniu wyroku na jednym z największych oprawców z Pawiaka – Franzu Bürklu, na rogu ul. Litewskiej i ul. Marszałkowskiej. Za tę akcję awansowany do stopnia kaprala. Jesienią tego roku pełnił funkcję instruktora strzelania w czasie szkolenia wojskowego III plutonu w rejonie Dębów Wielkich nad Mienią. Z chwilą utworzenia w sierpniu 1943 r. oddziału specjalnego Kedywu KG AK – kompanii „Agat” – zastępca dowódcy, a od listopada tego roku dowódca I plutonu liniowego kompanii „Agat”. Również w tym miesiącu przydzielony do kursu C na II turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”. Dwukrotnie w czasie kontroli ulicznych i legitymowania wyrwał się z rąk gestapo. Był dowódcą i pierwszym wykonawcą w jednej z najgłośniejszych akcji w okupowanej Warszawie, wykonania wyroku na dowódcy SS i Policji na dystrykt warszawski – generale Franzu Kutscherze, przeprowadzonej przez oddział specjalny noszący wówczas kryptonim „Pegaz”. Plan akcji opracował nader precyzyjnie, co w powiązaniu z momentem zaskoczenia stwarzało przesłanki do jej pomyślnej realizacji. Ciężko ranny w tej akcji, przeprowadzonej 1 lutego 1944 r. w Alejach Ujazdowskich, zmarł na skutek odniesionych ran postrzałowych w brzuch 4 lutego 1944 r. w Szpitalu Wolskim przy ul. Płockiej. Kierowcą zajeżdżającym drogę samochodowi Kutschery i trzecim wykonawcą w tej akcji był jego kuzyn, Michał Issajewicz („Miś”), jedyny żyjący dziś bezpośredni uczestnik akcji. Rozkazem dowódcy AK Nr 267 B.P. z 25 marca 1944 r. odznaczony pośmiertnie Orderem Krzyża Virtuti Militari V klasy oraz mianowany podporucznikiem czasu wojny. Starszy brat Heleny, łączniczki „Wrony”, z I plutonu 1 kompanii batalionu „Parasol”, uczestniczki Powstania Warszawskiego, po wojnie magistra sztuki.

PLEBAŃSKA

Barbara

„Ola”

łączn.

Urodzona 16 maja 1922 roku, córka Olgi z domu Moraczewskiej, zamieszkała w Warszawie. Harcerka 15 Warszawskiej Żeńskiej Drużyny Harcerek. W konspiracji łączniczka dowódcy 1 kompanii „Maciek” batalionu „Zośka” Andrzeja Malinowskiego („Włodek”). Wraz z nim pełniła funkcję obserwatora podczas akcji „Tramwaj” („Sonderwagen”). W jej mieszkaniu przy ul. Mazowieckiej 6 znajdował się punkt kontaktowy. W Powstaniu Warszawskim łączniczka dowództwa 1 kompanii „Maciek”. 27 sierpnia 1944 r. przekradła się przez posterunki niemieckie w okolicę Piaseczna z instrukcją gen. Antoniego Chruściela („Monter”), do oddziału ppłk. ks. Jana Stępnia („Szymon”), w sprawie pertraktacji z dowódcą II korpusu węgierskiego, gen. Belą Lengyelem o przejęcie przez powstańców węgierskiego sprzętu artyleryjskiego. Brała udział w walkach na Woli, Starym Mieście i Czerniakowie. 23 września po upadku Czerniakowa dostała się do niewoli niemieckiej. Po przesłuchaniach w al. Szucha, pędzona z grupą powstańców na Wolę, prawdopodobnie rozstrzelana 24 września 1944 r. w kościele Św. Stanisława. Jej młodsza siostra Janina („Jola”), łączniczka dowódcy 3 kompanii „Giewonta” batalionu „Zośka” poległa w Powstaniu 30 sierpnia 1944 r. Upamiętniona na Mogile Symbolicznej.

PLESZCZYŃSKI

Józef

„Ziutek”

plut. pchor. phm, odzn. KW

Urodzony 3 marca 1921 roku w Warszawie, syn Jana i Marii z domu Zaleskiej. Był uczniem Prywatnego Męskiego Gimnazjum i Liceum im. Św. Stanisława Kostki, w którym w 1939 r. otrzymał świadectwo dojrzałości. W gimnazjum należał do 6 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Henryka Dąbrowskiego.o W czasie okupacji rozpoczął działalność konspiracyjną w Szarych Szeregach, jako członek tzw. Młodszej „Pomarańczarni”. Uczestniczył w wielu akcjach Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. Był instruktorem szkoleniowym w Grupach Szturmowych Szarych Szeregów. W lipcu 1943 r. wprowadził do Grup Szturmowych Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. 15 września 1943 r. ukończył z czwartą lokatą na czterdziestu czterech elewów I turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola” i został awansowany do stopnia kaprala podchorążego. Od września tego roku, po utworzeniu batalionu „Zośka”, zastępca dowódcy II plutonu „Alek” 2 kompanii „Rudy”. Od września 1940 r. do wiosny 1942 r. uczył się w Państwowej Szkole Budowy Maszyn (dawna Państwowa Wyższa Szkoła Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda). Brał udział w akcji bojowej „Arsenał” (jako członek sekcji „ubezpieczenie Getto”). Poległ w pierwszej zbrojnej akcji przeprowadzonej przez batalion „Zośka” pod kryptonimem „Wilanów” 26 września 1943 r. Ciężko ranny w tej akcji, zmarł w drodze do punktu sanitarnego w Chylicach.

PTASZYŃSKI

Józef

„Gazela”

ppor. hm, odzn. KW

Urodzony 14 kwietnia 1915 roku w Warszawie, syn Józefa, ceramika, mistrza cechowego, właściciela fabryki kafli w Skierniewicach, i Walerii z domu Brzeskiej. Uczył się w Państwowym Gimnazjum w Skierniewicach, gdzie należał do drużyny harcerskiej im. Zawiszy Czarnego. W 1933 r. zgłosił się ochotniczo do służby wojskowej. Ukończył Podoficerską Szkołę Ochrony Pogranicza w Ossowcu, a następnie Szkołę Łączności w Zegrzu. W kampanii wrześniowej 1939 r. uczestniczył w walkach Brygady Karpackiej w lasach Janowskich. Wzięty do niewoli niemieckiej i osadzony w Wadowicach, w grudniu 1939 r. zbiegł do Skierniewic. W 1940 r. rozpoczął działalność konspiracyjną w Szarych Szeregach, pełniąc obowiązki instruktora wyszkolenia wojskowego w Chorągwi Mazowieckiej („Ul Puszcza”). Zajmował się także kolportażem prasy konspiracyjnej („Biuletyn Informacyjny”) w rejonie Skierniewice – Łowicz – Sochaczew – Pruszków. Latem 1942 r., przewożąc w pociągu materiały konspiracyjne, dla uniknięcia aresztowania w czasie rewizji wyskoczył przez okno. W 1943 r. uzyskał świadectwo dojrzałości na tajnych kompletach. Po ukończeniu turnusu Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola” pełnił funkcję komendanta Wydziału Bojowych Szkół (BS) i był zastępcą komendanta Chorągwi Mazowieckiej „Jana Szweda” (Manswet Śmigielski). W Powstaniu Warszawskim przydzielony do 3 kompanii „Giewonta” batalionu „Zośka”, pełnił funkcję zastępcy dowódcy I plutonu. Poległ 28 sierpnia 1944 r. na barykadzie Starego Miasta przy ul. Mławskiej 5.

ROMAŃSKI

Eugeniusz

„Rawicz”

kpt., odzn. VM V kl. i trzykrotnie KW

Urodzony 30 grudnia 1919 roku w Iwano–Woźniesieńsku, guberni Włodzimirskiej, syn Jana, zawodowego wojskowego, i Leokadii z domu Ołdziejewskiej. Jego rodzice przebywali w Rosji w latach 1914–1921. Do Polski wrócili w końcu 1921 r. – w drodze wymiany zakładników-jeńców. Początkowo przebywał w Warszawie, gdzie mieszkała rodzina ojca. W 1924 r., w związku ze służbowym przeniesieniem ojca, zamieszkał z rodzicami w Białymstoku. Tu ukończył szkołę powszechną, a następnie Gimnazjum im. Zygmunta Augusta, uzyskując w maju 1938 r. świadectwo dojrzałości. W gimnazjum należał do 2 Drużyny Harcerzy im. Adama Mickiewicza, pełniąc w niej różne funkcje. Jesienią 1938 r. wstąpił do Centrum Wyszkolenia Broni Pancernej w Modlinie. W kampanii wrześniowej 1939 r. po rozbiciu oddziałów wrócił w listopadzie do Białegostoku, a w grudniu 1939 r. wraz z rodziną przybył do Warszawy. Od 1940 r. w konspiracji. W styczniu 1941 r. został przyjęty do Konfederacji Narodu (KN), gdzie w maju tego roku. mianowano go adiutantem komendanta Grupy Technicznej. Od czerwca 1942 r. był oficerem szkoleniowym „Grupy Podlasie” i komendantem bazy „Wschód” w okręgu Bekowa. Mianowany porucznikiem. W 1944 r. po przybyciu do Warszawy z partyzantki został aresztowany przez gestapo w swoim mieszkaniu przy ul. Stalowej 5, razem ze szwagrem, i osadzony na Pawiaku. Zwolniony przed Powstaniem Warszawskim, 1 sierpnia 1944 r. przybył jako ochotnik na miejsce koncentracji oddziałów powstańczych na Woli. Otrzymał przydział do Samodzielnego Plutonu Pancernego batalionu „Zośka”. W Powstaniu Warszawskim początkowo był dowódcą czołgu, a następnie zastępcą dowódcy plutonu pancernego. Poległ 16 września 1944 r. przy ul. Okrąg 2 na Czerniakowie.

ROMOCKI

Andrzej

„Morro”, „Andrzej Morro”

kpt. hm, odzn. VM V kl. i dwukrotnie KW

Urodzony 16 kwietnia 1923 roku w Warszawie, syn Pawła, pełniącego przed wojną m.in. funkcję ministra komunikacji, a od 1934 r. naczelnego dyrektora Sierszańskich Zakładów Górniczych, dwukrotnego posła na Sejm, i Jadwigi z domu Niklewicz. Starszy brat Jana. Wychowywany w rodzinie o bogatych tradycjach walk niepodległościowych. Uczęszczał do Prywatnego Męskiego Gimnazjum i Liceum Towarzystwa Ziemi Mazowieckiej. Tu rozpoczął działalność harcerską, będąc członkiem 21 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. gen. Ignacego Prądzyńskiego. Maturę uzyskał w 1941 r. na tajnych kompletach Prywatnego Liceum Towarzystwa Ziemi Mazowieckiej z wynikiem bardzo dobrym. W konspiracji od 1940 r., początkowo w organizacji młodzieżowej o charakterze samokształceniowo-wychowawczym o kryptonimie PET. Kierował kołem tej organizacji na Mokotowie. Od jesieni 1942 r. wraz z członkami PET-u wszedł do Grup Szturmowych Szarych Szeregów. Od maja 1943 r. prowadził 4 drużynę „Sad 400” w hufcu „Sad” („Południe” – „Pd”), w skład której w przeważającej liczbie wchodzili koledzy z gimnazjum, harcerze 21 WDH. Była to drużyna z dużym doświadczeniem konspiracyjnym, najpierw w organizacji PET, a następnie w działalności Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. Od września 1943 r., z chwilą utworzenia batalionu „Zośka”, został dowódcą I plutonu „Sad” w 2 kompanii „Rudy”. W grudniu tego roku awansowany na dowódcę 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. Wiosną 1944 r. ukończył II turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”, jako jeden z wyróżniających się elewów. Odbył również przeszkolenie na kursie Wielkiej Dywersji. 20 sierpnia 1943 r. dowodził akcją bojową na strażnicę Grenzschutzu (niemiecki posterunek graniczny) w Sieczycach koło Wyszkowa. Uczestniczył także w akcji bojowej „Wilanów” (jako dowódca uderzenia na tzw. streifę). Doskonały organizator, zdyscyplinowany, stawiający wysokie wymagania, zarówno podwładnym, jak i sobie. Posiadał wrodzone cechy dowódcy i odwagę. W Powstaniu Warszawskim, dowodząc 2 kompanią „Rudy”, na całym szlaku powstańczych walk od Woli przez Stare Miasto do Czerniakowa potwierdził swoje zdolności przywódcze. Wyróżnił się w czasie przebicia batalionu „Zośka” w składzie Grupy „Pomoc” ze Starego Miasta przez ul. Bielańską, ul. Senatorską i Ogród Saski do Śródmieścia w nocy z 30 na 31 sierpnia 1944 r. Poległ 15 września 1944 r. w ostatniej fazie walk powstańczych na Czerniakowie, przy „białym domku” nad Wisłą, w pobliżu ul. Solec. Pułkownik Jan Mazurkiewicz, dowódca zgrupowania „Radosław”, w skład którego wchodził batalion „Zośka”, powiedział o nim, że był najbardziej zdolnym dowódcą kompanii, jakiego znał. Starszy brat Jana, ppor. phm. „Bonawentury”, dowódcy 1 drużyny I plutonu „Sad”, poległego w Powstaniu Warszawskim 18 sierpnia 1944 r. w zbombardowanym szpitalu przy ul. Miodowej 23.

ROMOCKI

Jan

„Bonawentura”

ppor. phm, odzn. VM V kl. i KW

Urodzony 17 kwietnia 1925 roku w Warszawie, syn Pawła, piastującego przed wojną m.in. stanowisko ministra komunikacji, a od 1934 r. naczelnego dyrektora Sierszańskich Zakładów Górniczych, dwukrotnego posła na Sejm, i Jadwigi z domu Niklewicz. Wychowywany w rodzinie o bogatych tradycjach walk niepodległościowych. Uczył się w Męskim Gimnazjum i Liceum Towarzystwa Ziemi Mazowieckiej i należał do 21 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. gen. Ignacego Prądzyńskiego. Maturę zdał na tajnych kompletach w czasie okupacji w 1943 r., z wynikiem bardzo dobrym. Jako uczeń w szkole odznaczał się znakomitą pamięcią, był myślicielem o dużej wrażliwości, lubił refleksję i samotność. Zdradzał zdolności poetyckie. Pierwsze wiersze zaczął pisać w 1940 lub 1941 r. W czerwcu 1942 r. napisał fascynujący, dojrzały poetycko wiersz zatytułowany „Modlitwa”, znany również jako „Modlitwa Bonawentury” lub „Modlitwa Agricoli”, wiersz ten był bowiem popularny w tej konspiracyjnej Podchorążówce. Ukończył I turnus Podchorążówki jesienią 1943 r. Od września 1943 r., z chwilą utworzenia batalionu „Zośka”, pełnił funkcję dowódcy 4 drużyny w II plutonie „Alek” 2 kompanii „Rudy”. Na początku 1944 r. otrzymał przydział do I plutonu „Sad” tej kompanii jako dowódca I drużyny. Na czele swojej drużyny brał udział w akcji „Tryńcza”. W Powstaniu Warszawskim, pełniąc nadal funkcję dowódcy I drużyny, uczestniczył w walkach na Woli i Starym Mieście. 12 sierpnia w ataku na Stawki ranny w brzuch, przeniesiony do szpitala Jana Bożego. Po kilku dniach przetransportowany do szpitala przy ul. Miodowej 23. Zginął 18 sierpnia 1944 r. w wyniku zbombardowania szpitala. Młodszy brat Andrzeja „Morro”, dowódcy 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”, poległego w Powstaniu Warszawskim 15 września 1944 r. na Czerniakowie przy ul. Solec.

RYBKA

Bogdan

„Artur”

plut. pchor., odzn. KW

Urodzony 18 września 1921 roku w Warszawie, syn Alojzego, inżyniera elektryka, i Zofii z domu Śliwińskiej. Uczył się w Męskim Gimnazjum i Liceum Towarzystwa Wychowawczo-Oświatowego „Przyszłość”. Działalność konspiracyjną w Szarych Szeregach rozpoczął w 1942 r. Równocześnie kontynuował naukę na tajnych kompletach, uzyskując w 1943 r. świadectwo dojrzałości. Po przeszkoleniu dywersyjnym w Grupach Szturmowych Szarych Szeregów uczestniczył w akcjach zdobywania broni, m.in. w rozbrojeniu wartowników w wartowni zakładów „Philipsa” przy ul. Karolkowej, jak również przenoszeniu broni do skrytek i tajnych magazynów. Brał udział w akcji dywersyjnej „Rogoźno”. W kilka dni później, w czasie wyprawy do Zalesia po broń dla batalionu „Zośka”, 18 kwietnia 1944 r. zginął podczas starcia z żandarmerią niemiecką w Pyrach pod Warszawą. Był żołnierzem 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. Jego młodszy brat Włodzimierz, pseud. „Raf”, żołnierz III plutonu 2 kompanii „Rudy”, poległ w Powstaniu Warszawskim 6 sierpnia 1944 r. na Woli.

RYBKA

Włodzimierz

,,Raf’

ppor., odzn. KW

Urodzony 3 października 1922 roku w Warszawie, syn Alojzego, inżyniera elektryka, i Zofii z domu Śliwińskiej. Uczęszczał do Męskiego Gimnazjum i Liceum Towarzystwa Wychowawczo-Oświatowego „Przyszłość”. Maturę uzyskał na tajnych kompletach w czasie okupacji w 1943 r. Od 1942 r. w konspiracji w Szarych Szeregach. Jesienią 1943 r. ukończył turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”, a następnie w lipcu 1944 r. odbył praktyczne szkolenie wojskowe w „Bazie Leśnej” pod Wyszkowem. Brał udział w zdobywaniu broni w okresie przed Powstaniem. W Powstaniu Warszawskim żołnierz III plutonu „Felek” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. W walkach na Woli ciężko ranny w obie nogi, przetransportowany do szpitala Karola i Marii przy ul. Leszno. Zginął 6 sierpnia 1944 r. wraz z przebywającymi tam rannymi i personelem lekarskim, po zajęciu szpitala przez Niemców i podpaleniu go. Brat Bogdana, pseud. „Artur”, żołnierza 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”, poległego 18 kwietnia 1944 r. w Pyrach pod Warszawą w starciu z żandarmerią niemiecką.

RYGIEL

Iwo

„Bogusław”

plut. pchor. phm

Urodzony w 1921 roku, syn Stefana, znanego bibliofila, dyrektora Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, zamordowanego w obozie Bergen-Belsen w lutym 1945 r., i Wandy z domu Sieramskiej, w konspiracji pracownicy centralnego kolportażu prasy AK. Wychowanek Państwowego Gimnazjum i Liceum im. Adama Mickiewicza, a następnie słuchacz tajnych kursów Politechniki Warszawskiej. Działalność w harcerstwie rozpoczął w 3 Warszawskiej Drużynie Harcerskiej im. Ks. Józefa Poniatowskiego jako przyboczny. W 1941 r. był drużynowym 3 WDH w hufcu „Trzy Krzyże” (TK). Po przejściu wraz z drużyną do hufca „Ochota” (OC), od 1943 r. hufcowy hufca Bojowe Szkoły (BS), a następnie hufca Grupy Szturmowe (GS), wreszcie w 1944 r. hufcowy całego hufca „Ochota”. Ze swymi jednostkami działał w akcji WISS (Wywiad – Informacja Szarych Szeregów, służba pełniona przez BS) oraz w Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. W działalność konspiracyjną i akcje kolportażowe mocno zaangażowany przez swoją matkę, popularną w warszawskim kolportażu „Zuzannę”. Wychowany w humanistycznych tradycjach, posiadał umiejętność współżycia z ludźmi. Był lubiany i szanowany. Reprezentował typ młodego wychowawcy i przywódcy młodzieży, harcerza-żołnierza. W wyniku bardzo dobrych osiągnięć wychowawczych w drużynach, które prowadził, został skierowany do „Szkoły za Lasem” na kurs instruktorski, który ukończył w 1943 r., otrzymując stopień podharcmistrza. W 1941 r. przeszedł szkolenie piechoty w zakresie pojedynczego strzelca. W 1942 r. ukończył kurs podoficerski, po którym uzyskał stopień kaprala i został skierowany do Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”. Ukończył ją w 1943 r. Hufiec „Ochota”, którym dowodził, jako pluton 438 został w 1943 r. w ramach przydziałów wojskowych pocztem dowódcy IV Obwodu Ochota w Warszawskim Okręgu AK. Przed samym Powstaniem Warszawskim jednostka ta, jako pluton 438 „Ochota”, miała wejść w skład formowanej 3 kompanii batalionu „Zośka”. Nie mogąc już dotrzeć na miejsce koncentracji do batalionu, pluton „Ochota” wziął udział w działaniach bojowych na Ochocie w ramach grupy ppłk. „Grzymały” (Mieczysław Sokołowski). Poległ 2 sierpnia 1944 r. pod Pęcicami w walce, jaką stoczył dowodzony przez niego pluton z przeważającymi siłami niemieckimi. Pochowany w zbiorowej mogile na miejscu walki.

SAMSONOWICZ

Andrzej

„Xiążę”

por. phm, odzn. VM V kl. i dwukrotnie KW

Urodzony 22 września 1922 roku w Warszawie, syn Jana, naukowca, profesora uniwersytetów we Lwowie i Warszawie, odkrywcy złóż rudy żelaza w Górach Świętokrzyskich i nadbużańskiego zagłębia węglowego, i Henryki z domu Korwin-Krukowskiej, wybitnej nauczycielki geografii w Państwowym Gimnazjum i Liceum Żeńskim im. Juliusza Słowackiego w Warszawie. Uczył się w Prywatnym Męskim Gimnazjum i Liceum Towarzystwa im. Jana Zamojskiego, gdzie w 1939 r. otrzymał świadectwo dojrzałości. Z zamiłowania był humanistą, pasjonował się literaturą francuską, jednakże o wyborze studiów zadecydował wybuch wojny – postanowił poświęcić się medycynie. W 1941 r. rozpoczął studia medyczne w Prywatnej Szkole Zawodowej dla Pomocniczego Personelu Sanitarnego doktora Jana Zaorskiego, realizującej program pierwszych dwóch lat studiów medycznych. W konspiracji w Szarych Szeregach. Od jesieni 1942 r. w Grupach Szturmowych. Pod jego dowództwem patrol Grup Szturmowych Szarych Szeregów osłaniał ul. Senatorską w kierunku pl. Teatralnego w akcji „Góral”. Brał udział w akcji „Sieczychy”. Od września 1943 r. żołnierz batalionu „Zośka”. Uczestniczył w akcji zbrojnej „Wilanów” (ranny w tej akcji) oraz „Rogoźno”. W akcjach bojowych odważny i zdecydowany. Swoją energią, inwencją i pogodnym usposobieniem zyskał uznanie i przyjaźń kolegów z „Zośki”. Wiosną 1944 r. ukończył II turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”, a w czerwcu tego roku odbył szkolenie wojskowe w „Bazie Leśnej” pod Wyszkowem. W Powstaniu Warszawskim walczył na cmentarzach wolskich. 11 sierpnia odcięty na Woli wraz z grupą żołnierzy i łączniczek z III plutonu „Felek” 2 kompanii „Rudy”, przedostał się do placówek Armii Krajowej w Kampinosie. Następnie wrócił z tą grupą na Żoliborz, stąd kanałami dotarł na Starówkę i od 24 sierpnia uczestniczył w dalszych walkach. Po ewakuacji kanałami ze Starego Miasta walczył na Czerniakowie. Objął dowództwo II plutonu „Alek” jako kolejny, szósty dowódca tego oddziału. Powierzoną mu obsadzoną placówkę przy ul. Książęcej 1 utrzymał do czasu otrzymania rozkazu wycofania się, tj. do 13 września. Poległ 15 września 1944 r. nad brzegiem Wisły w rejonie ul. Solec. Ciała nie odnaleziono. Upamiętniony na Mogile Symbolicznej. Symboliczna tabliczka poświęcona jego pamięci znajduje się również na grobie jego ojca, Jana Samsonowicza, w Alei Katakumbowej na Starych Powązkach. Starszy brat Henryka, historyka, mediewisty, profesora, rektora Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1980–1982.

SCHIFFERS

Tadeusz

„Skalski”

ppor. phm, odzn. KW

Urodzony 4 marca 1921 roku w Warszawie, syn Jerzego, wykwalifikowanego robotnika, majstra w zakładach w Ursusie, i Marii. Uczył się w Prywatnym Męskim Gimnazjum i Liceum im. Tomasza Niklewskiego i tu w 1939 r. uzyskał tzw. „małą maturę”. Należał do 7 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Karola Kniaziewicza, w której pełnił funkcję zastępowego. W czasie okupacji kontynuował naukę na tajnych kompletach, otrzymując świadectwo dojrzałości. Od 1939 r. w konspiracji w Szarych Szeregach. Od listopada 1942 r. w Warszawskich Grupach Szturmowych, jako dowódca 1 drużyny w hufcu „Wola” (WL). Od grudnia 1943 r. dowódca II plutonu 1 kompanii „Felek”, późniejszej (po reorganizacji w czerwcu 1944 r.) 1 kompanii „Maciek” batalionu „Zośka”. Jego mieszkanie przy ul. Wroniej było miejscem częstych spotkań konspiracyjnych. Ukończył turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”. Dowodził w akcji „Tramwaj” („Sonderwagen”), przeprowadzonej 26 kwietnia 1944 r. na pl. Starynkiewicza przez żołnierzy 1 kompanii „Maciek”. Ranny w tej akcji w nogę, leczył się do Powstania Warszawskiego. Akcja „Tramwaj”, do której się długo przygotowywał, odegrała przełomową rolę w jego psychice. Dotąd znany ze swych szybkich reakcji i decyzji, uparty w dążeniach i energiczny, przystąpił do walk powstańczych skoncentrowany i mniej porywczy. W Powstaniu Warszawskim dowódca II plutonu 1 kompanii „Maciek”. Walczył na Woli, Starym Mieście i Czerniakowie. Poległ około 16 września 1944 r. w rejonie ul. Wilanowskiej 18. Ciała nie odnaleziono. Upamiętniony na Mogile Symbolicznej.

SKWARSKA

Barbara

„Basia”

sanit., odzn. KW

Urodzona 8 marca 1925 roku w Warszawie, córka Stefana i Stefanii. Harcerka Warszawskiej Drużyny Żeńskiej Harcerek im. Zawiszy Czarnego. W okresie okupacji niemieckiej absolwentka tajnych kompletów Państwowego Gimnazjum i Liceum Żeńskiego im. Aleksandry Piłsudskiej. Następnie studiowała medycynę w Prywatnej Szkole Zawodowej dla Pomocniczego Personelu Lekarskiego doktora Jana Zaorskiego. Od sierpnia 1944 r. sanitariuszka w batalionie „Zośka”. W Powstaniu Warszawskim, uczestnicząc w walkach na Woli i Starym Mieście, pełniła funkcję sanitariuszki II plutonu w 3 kompanii „Giewonta” batalionu „Zośka”. Poległa 30 sierpnia 1944 r. na Starym Mieście pod gruzami zbombardowanego budynku przy ul. Zakroczymskiej 7 wraz z 27 żołnierzami swojej kompanii.

STASIECKI

Eugeniusz

„Piotr Pomian”, „Poleski”

kpt. hm, odzn. VM V kl. i dwukrotnie KW

Urodzony 19 lutego 1913 roku w Radomiu, syn Tadeusza, wykwalifikowanego robotnika w hucie szkła, i Beaty z domu Augustynek. Od 1927 r. uczył się w Państwowym Seminarium Nauczycielskim Męskim w Radomiu i tam w maju 1932 r. otrzymał dyplom nauczyciela publicznych szkół powszechnych. Był kolejno nauczycielem w Powszechnej Szkole Wyznaniowej dla dzieci żydowskich w Radomiu, od 1933 r. w Szkole Powszechnej w Cykarzewie koło Częstochowy, a następnie w Szkole Powszechnej Nr 21 w Częstochowie. Jego działalność w harcerstwie rozpoczęła się w czasie nauki w Seminarium w III Radomskiej Drużynie Harcerzy im. Tadeusza Kościuszki. Zorganizował następnie w Radomiu i prowadził Drużynę Harcerzy przy Średniej Szkole Technicznej, założył Drużynę Harcerzy w Cykarzewie, a także w Częstochowie, gdzie był równocześnie instruktorem hufca. Od 1937 r. był komendantem I Hufca Męskiego w Częstochowie. 10 lutego 1935 r. mianowany harcmistrzem. W okresie wrzesień 1934 r. – październik 1935 r. ukończył Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy przy 24 p.p. w Łucku. W kampanii wrześniowej 1939 r. walczył jako dowódca plutonu w stopniu podporucznika w składzie 74 p.p. 7 DP. W czasie okupacji pracował jako nauczyciel, a następnie jako kierownik Szkoły Powszechnej Nr 21 w Częstochowie, organizując jednocześnie konspiracyjny hufiec Szarych Szeregów „Rój Obraz”. Poszukiwany przez gestapo, od lipca 1941 r. ukrywał się koło Włoszczowej. Jesienią 1941 r., wezwany przez Floriana Marciniaka, przybył do Warszawy. Stał się najbliższym współpracownikiem naczelnika Szarych Szeregów i prawdziwym twórcą bardzo sprawnie i z wielkim zaangażowaniem pracującej Głównej Kwatery Harcerzy („Pasieka”). Początkowo był jej wizytatorem, a od stycznia 1943 r. sprawował funkcję szefa „Pasieki”, pod pseudonimem „Piotr Pomian”. W okresie marzec – wrzesień 1943 r. był komendantem I turnusu Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”. Od jesieni 1943 r. członek ścisłej sześcioosobowej Głównej Kwatery Harcerzy. W czerwcu 1944 r. mianowany zastępcą naczelnika Szarych Szeregów. Z ramienia „Pasieki” wizytator Grup Szturmowych Szarych Szeregów. Od wiosny 1944 r. oficer wychowawczo-oświatowy w batalionie „Zośka”. W lipcu 1944 r. obronił pracę magisterską z pedagogiki na tajnej Wolnej Wszechnicy Polskiej. W Powstaniu Warszawskim delegat Szarych Szeregów przy Oddziałach Dyspozycyjnych („Broda 53”) Kedywu KG AK. Pełnił funkcję zastępcy dowódcy batalionu „Zośka”. Poległ, dowodząc natarciem dwóch plutonów tego batalionu od ul. Bonifraterskiej w kierunku ul. Nalewki, w gruzach Getta w nocy 16 sierpnia 1944 r. Był świetnym pedagogiem, wychowawcą i dowódcą – wodzem duchowym harcerskich oddziałów, będąc wzorem poświęcenia, siły woli, męstwa i odwagi. Cieszył się niezwykłą sympatią i szacunkiem wśród swoich chłopców.

STEFANOWSKA

Ewa

„Ewa”

sanit., odzn. KW

Urodzona 8 lutego 1923 roku w Warszawie, córka Antoniego, doktora medycyny, pułkownika Wojska Polskiego, szefa służby sanitarnej II Brygady Legionów gen. Józefa Hallera i armii Hallera we Francji, jednego z lekarzy marszałka Józefa Piłsudskiego, zamordowanego w Katyniu, i Haliny z domu Ciąglińkiej. We wrześniu 1939 r. brała udział w ochotniczej służbie sanitarnej z ramienia Organizacji Harcerek. W czasie okupacji uczęszczała na tajne komplety Prywatnego Żeńskiego Gimnazjum i Liceum Jadwigi Kowalczykówny i Jadwigi Jawurkówny, uzyskując maturę w 1941 r. Następnie studiowała medycynę w Prywatnej Szkole Zawodowej dla Pomocniczego Personelu Sanitarnego doktora Jana Zaorskiego (tzw. Szkole Zaorskiego, realizującej dwuletni program studiów medycznych). Od 1943 r. w Szarych Szeregach, od jesieni tego roku sanitariuszka batalionu „Zośka”. Wchodziła w skład służb sanitarnych, stanowiących pogotowie dla udzielania pomocy rannym po przeprowadzonych akcjach zbrojnych, m.in. po zamachu na Kutscherę 1 lutego 1944 r. Brała udział w akcji „Tramwaj”. W lipcu 1944 r. uczestniczyła w szkoleniu wojskowym w „Bazie Leśnej” pod Wyszkowem. W Powstaniu Warszawskim walczyła na Woli i Starym Mieście, pełniąc funkcję sanitariuszki w II plutonie 1 kompanii „Maciek” batalionu „Zośka”. Poległa 22 sierpnia 1944 r. na gruzach Getta w natarciu na Dworzec Gdański. Jej siostra Halina Maria (ur. 1 listopada 1919 r.), harcerka, studentka Wydziału Lekarskiego UW, zginęła w oblężonej Warszawie w 1939 r., jako sanitariuszka Szpitala Dzieciątka Jezus zbombardowanego przez Niemców. Młodsza siostra Zofia, sanitariuszka „Zosia”, z 2 kompanii „Rudy”, przebyła w Powstaniu cały szlak bojowy, po wojnie profesor nauk humanistycznych UW i pracownik naukowy PAN, zmarła 27 kwietnia 2007 r. w Warszawie.

SULERZYSKA

Wanda

„Wanda”

sanit., odzn. KW

Urodzona 22 czerwca 1924 roku w Warszawie, córka Włodzimierza, absolwenta Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, magistra prawa, długoletniego urzędnika Banku Gospodarstwa Krajowego w Warszawie, i Zofii z domu Siecińskiej. Uczyła się w Publicznej Szkole Powszechnej im. 11 Listopada oraz w Prywatnej Szkole SS Niepokalanek w Warszawie. Od 1936 r. uczęszczała do Prywatnego Żeńskiego Gimnazjum i Liceum J. Popielewskiej i J. Roszkowskiej w Warszawie. Po wybuchu wojny w 1939 r. brała aktywny udział w akcji dożywiania żołnierzy i inwalidów kampanii wrześniowej w Szpitalu Ujazdowskim. W pracach Komitetu Samopomocy Społecznej poznała harcerkę „Kuźnicy” Zulę Wiśniewską, poprzez którą trafiła do Szarych Szeregów. W 1940 r. uzyskała tzw. „małą maturę” na tajnych kompletach. Posiadając zdolności rysunkowe i zainteresowania architekturą, kontynuowała naukę w Prywatnej Szkole Budowlanej II stopnia, arch. Władysława Jastrzębskiego (Priv. Fachschule für Baugewerbe). Po jej ukończeniu w 1942 r. uzyskała tytuł technika budowlanego. W latach 1943–1944 pracowała jako kelnerka, pomagając rodzinie. Do batalionu „Zośka” przeniesiona z plutonu „Topolnicki” Jana Misiurewicza („Topolnicki”), wchodzącego w skład brygady dywersyjnej „Broda 53”, w której „Zośka” stanowiła najliczniejszą jednostkę. W Powstaniu Warszawskim brała udział w walkach na Woli i Starym Mieście jako sanitariuszka III plutonu 1 kompanii „Maciek”. Poległa 31 sierpnia 1944 r. na ul. Bielańskiej w czasie wycofywania się oddziałów ze Starówki i próby przebicia do Śródmieścia.

SWIERCZEWSKA

Maria

„Maryna”

sanit., odzn. KW

Urodzona 9 sierpnia 1925 roku w Warszawie, córka Witolda, inżyniera agronoma, i Haliny z do-mu Natanson, nauczycielki matematyki w szkołach średnich. Świadectwo dojrzałości uzyskała w 1942 r. na tajnych kompletach Prywatnego Żeńskiego Gimnazjum i Liceum Jadwigi Kowalczykówny i Jadwigi Jawurkówny. Działalność konspiracyjną rozpoczęła na początku 1942 r. w gru-pie mokotowskiego PET-u, organizacji młodzieżowej o charakterze samokształceniowo-wychowawczym. Jesienią tego roku wraz z członkami PET-u weszła do Grup Szturmowych Szarych Szeregów. Z chwilą utworzenia batalionu „Zośka”, od września 1943 r. sanitariuszka i instruktorka 2 kompanii „Rudy”. Brała udział w akcjach dywersyjnych „T–U” i „Pogorzel”. W okresie czerwiec – lipiec 1944 r. uczestniczyła w szkoleniu wojskowym w „Bazie Leśnej” pod Wyszkowem. W Powstaniu Warszawskim sanitariuszka II plutonu „Alek” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. Brała udział w walkach na Woli i Starym Mieście. Tu dwukrotnie przysypana gruzami doznała ciężkich obrażeń. Przebywała w szpitalu powstańczym przy ul. Długiej 7, a następnie przy ul. Miodowej 23 róg ul. Długiej. Poległa 2 września 1944 r. pod gruzami zbombardowanego przez Niemców szpitala już po wycofaniu się powstańców ze Starego Miasta. Starsza siostra Anny, sanitariuszki „Paulinki”, z 1 kompanii „Maciek”, uczestniczki Powstania Warszawskiego na całym szlaku walk batalionu „Zośka”, po wojnie redaktora wydawnictw naukowych.

ŚWIDERSKI

Jerzy

„Pol”

plut., odzn. KW

Urodzony 10 stycznia 1927 roku w Warszawie, syn Antoniego, kapitana Wojska Polskiego walczącego w wojnie obronnej 1939 r., który zginął w 1940 r. w Starobielsku, i Antoniny z domu Krawczyk. Naukę w Publicznej Szkole Powszechnej rozpoczął w 1933 r. w Sokółce koło Grodna. Od 1938 r. uczęszczał do szkoły w Bochni, dokąd przeniesiono służbowo ojca. Zarówno w Sokółce, jak i w Bochni należał do szkolnej drużyny harcerskiej. Jesienią 1939 r. powrócił z matką do Warszawy. Od 1941 r. uczył się w Prywatnym Męskim Gimnazjum i Liceum im. Wojciecha Górskiego. Dla zdobycia legalnych dokumentów, chroniących przed wywiezieniem na przymusowe roboty, uczęszczał także od 1941 r. do Szkoły Zawodowej Mechanicznej. Maturę uzyskał w 1944 r. na tajnych kompletach. W konspiracji w Szarych Szeregach. Od 1942 r. członek Bojowych Szkół (BS) i uczestnik akcji Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. W Powstaniu Warszawskim brał udział w walkach na Woli jako żołnierz II plutonu „Alek” 2 kompanii „Rudy”. Poległ 12 sierpnia 1944 r., nazajutrz po wycofaniu się oddziałów na Stare Miasto, podczas zdobywania szkoły przy ul. Stawki. Cioteczny brat Wiesława Krajewskiego („Sem”, „Miki”), żołnierza plutonu „Alek”, poległego w Powstaniu 20 września 1944 r. na Czerniakowie.

TABĘCKI

Jacek

„Czubek”

phm

Urodzony w 1921 roku w Kownatach koło Białej Podlaskiej, syn Jacka, właściciela ziemskiego, i Haliny z domu Balińskiej, skrzypaczki. Po wczesnej stracie ojca, jako półsierota przybył do Warszawy, ucząc się w Państwowym Gimnazjum i Liceum Męskim im. Stefana Batorego. W czerwcu 1939 r. uzyskał tzw. „ małą maturę”. W szkole należał do 23 Warszawskiej Drużyny Harcerzy („Pomarańczarnia”). We wrześniu 1939 r., na apel płk. Umiastowskiego, wymaszerował na wschód z młodzieżą harcerską, docierając do Włodawy. Po powrocie do Warszawy podejmował różne prace dorywcze, by pomóc matce. Zajmował się szkleniem okien, udzielał korepetycji, przywoził żywność ze wsi. W okresie listopad – grudzień 1939 r. wraz z grupą kolegów z 23 WDH włączył się do pracy konspiracyjnej w Polskiej Ludowej Akcji Niepodległościowej (PLAN). Od stycznia do lipca 1940 r. działał w zespole łączników komórki więziennej ZWZ, a następnie uczestniczył w kolportażu prasy podziemnej. Od wiosny 1941 r. w Szarych Szeregach. Pełnił funkcję drużynowego 4 drużyny „MG 400” w hufcu „Mokotów Górny” (MG), dowodzonym przez Tadeusza Zawadzkiego („Zośka”). Ze swoją drużyną brał udział w akcjach prowadzonych w ramach Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. We wrześniu 1940 r. rozpoczął naukę w Państwowej Szkole Budowy Maszyn (dawna Państwowa Wyższa Szkoła Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda). Aresztowany na ulicy przez „granatowego” policjanta 29 listopada 1941 r. podczas zrywania afisza niemieckiego i osadzony w areszcie policyjnym. Mimo usilnych starań przyjaciół, został przewieziony na Pawiak. Stąd wysłany do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, gdzie 23 lutego 1942 r. zmarł na tyfus. Upamiętniony w kwaterze cmentarnej batalionu „Zośka” na Mogile Symbolicznej.

TYCZYŃSKI

Tadeusz

„Pudel”, „Topora”

ppor., odzn. KW

Urodzony 7 lutego 1923 roku w Warszawie, syn Tadeusza, lekarza medycyny, i Kazimiery z domu Czaczkowskiej. Był uczniem Państwowego Gimnazjum i Liceum im. Stefana Batorego. Przed 1939 r. nie należał do harcerstwa. Maturę zdał na tajnych kompletach w czasie okupacji. W konspiracji w Szarych Szeregach. Członek Grup Szturmowych hufca „Centrum” („CR 200”), wprowadzony przez stryjecznego brata Wiesława Tyczyńskiego („Olgierd”). Pełnił funkcję instruktora terenoznawstwa. W okresie styczeń – maj 1944 r. zastępca dowódcy 2 drużyny III plutonu 1 kompanii „Felek”. W czerwcu 1942 r. ukończył Zastępczy Kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty ZWZ–AK. Uczestniczył w szkoleniu wojskowym w „Bazie Leśnej” pod Wyszkowem jako zastępca dowódcy drużyny i dowódca sekcji. Brał udział w akcjach dywersyjnych: „Celestynów”, „Pogorzel” i „Rogoźno”. W Powstaniu Warszawskim dowódca 2 drużyny w III plutonie „Felek” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. Poległ 3 sierpnia 1944 r. na terenie obozu przy ul. Gęsiej. Był pierwszym poległym żołnierzem z plutonu „Felek”. Na jego cześć koledzy nazwali jeden ze zdobytych na ul. Okopowej czołgów „Pudel”. Ciała nie odnaleziono. Upamiętniony na Mogile Symbolicznej.

TYCZYŃSKI

Wiesław

„Olgierd”

ppor. phm., odzn. KW

Urodzony 25 marca 1922 roku w Warszawie, syn Witolda, urzędnika, i Heleny z domu Pawlukiewicz. Uczęszczał do Męskiego Gimnazjum i Liceum im. Hugona Kołłątaja. Przed 1939 r. nie należał do harcerstwa. W czasie okupacji, kontynuował naukę na tajnych kompletach, uzyskując świadectwo dojrzałości. Następnie rozpoczął studia prawnicze na tajnym Uniwersytecie Warszawskim.W konspiracji w Szarych Szeregach. Członek Grup Szturmowych hufca „Centrum” („CR 200”), wprowadzony przez Feliksa Pendelskiego. W czerwcu 1942 r. ukończył Zastępczy Kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty ZWZ–AK. W 1943 r. uczestniczył w akcjach dywersyjnych „Celestynów” i „Pogorzel”. W okresie styczeń – maj 1944 r. dowódca 2 drużyny III plutonu 1 kompanii „Felek”, a od czerwca tego roku, po reorganizacji batalionu „Zośka”, dowódca 2 drużyny w III plutonie „Felek” 2 kompanii „Rudy”. W okresie czerwiec – lipiec 1944 r. instruktor wyszkolenia bojowego w „Bazie Leśnej” pod Wyszkowem. Ranny w nogę w lipcu 1944 r. w czasie starcia z Niemcami, został wyeliminowany z walk w pierwszym okresie Powstania Warszawskiego. Przebywał w oddziale AK na ul. Wspólnej w Śródmieściu. Do batalionu „Zośka” dołączył na Czerniakowie, biorąc udział w walkach jako zastępca dowódcy II plutonu „Alek” 2 kompanii „Rudy”. Poległ 13 września 1944 r. przy ul. Książęcej 1, rażony wybuchem pocisku z czołgu. W pamięci kolegów zachował się jako człowiek o nieprzeciętnej osobowości. Upamiętniony na Mogile Symbolicznej. Stryjeczny brat Tadeusza („Pudla”), z II plutonu „Felek”, który poległ 3 sierpnia 1944 r. na ul. Gęsiej.

WAJCOWICZ

Anna

„Hanka Kołczanka”

łączn., odzn. KW

Urodzona 5 lipca 1925 roku w Śmiłowicach, powiat włocławski, córka Tadeusza, nauczyciela, kierownika szkoły, byłego żołnierza 1 kompanii kadrowej Legionów Polskich, i Natalii z domu Gajkiewicz, nauczycielki. Do 1939 r. ukończyła dwie klasy Gimnazjum im. Marii Konopnickiej. Ucząc się w gimnazjum, prowadziła drużynę harcerek przy Szkole Powszechnej Nr 6. Od września 1939 r. w Pogotowiu Harcerek. Od maja 1940 r. czynna również w Kujawskim Stowarzyszeniu Literacko-Społecznym „Zew”. W 1940 r. wraz z ojcem przedostała się przez zieloną granicę do Warszawy. Tu uczęszczała do Państwowego Gimnazjum i Liceum Żeńskiego im. Narcyzy Żmichowskiej, uzyskując maturę na tajnych kompletach w 1944 r. Następnie zapisała się na Wydział Architektury tajnej Politechniki Warszawskiej. W konspiracji od 1941 r. Od 1942 r. wywiadowczyni w Oddziale Informacyjno-Wywiadowczym KG ZWZ–AK. Brała także udział w akcjach Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. Od jesieni 1943 r. otrzymała przydział do II plutonu „Alek” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”, jako łączniczka dowódcy plutonu Eugeniusza Kechera („Kołczan” – stąd jej pseudonim). Uczestniczyła w akcji bojowej „T–U” oraz w szkoleniu wojskowym w „Bazie Leśnej” pod Wyszkowem. Poległa 1 sierpnia 1944 r. w pierwszych walkach Powstania Warszawskiego na ul. Okopowej, od serii karabinu maszynowego z bunkra w Gettcie, w trakcie zdobywania broni z samochodu – „budy” żandarmerii niemieckiej. Starsza siostra Andrzeja, plut. „Bacy”, z II plutonu 2 kompanii „Rudy”, ciężko rannego w ataku na Stawkach 13 sierpnia 1944 r., po wojnie inżyniera elektryka, zmarłego 14 marca 1996 r. w Olsztynie.

WASIŁOWSKI

Kazimierz

„Korwin”

sierż. pchor., odzn. dwukrotnie KW

Urodzony 14 października 1921 roku w Warszawie, syn Stanisława, ekonomisty, i Joanny z domu Szaniawskiej. Po ukończeniu Prywatnej Szkoły Powszechnej Towarzystwa Ziemi Mazowieckiej w 1934 r. rozpoczął naukę w Prywatnym Gimnazjum i Liceum im. Mikołaja Reja w Warszawie. Do wybuchu wojny w 1939 r. ukończył I klasę licealną. W marcu tego roku skończył teoretyczny kurs szybowcowy w Aeroklubie Warszawskim i uzyskał skierowanie na kurs szybowcowy w Ustianowej. W początkach września 1939 r. opuścił Warszawę wraz ze swoim kuzynem Witoldem Morawskim, w składzie kilkusetosobowej grupy młodzieży. Po przebyciu marszruty: Łuków – Brześć – Kowel – Sarny i wkroczeniu Armii Radzieckiej do Polski powrócił w październiku do stolicy. W 1940 r. uzyskał maturę na tajnych kompletach i rozpoczął pracę w zakładach mechanicznych M.A. Szyllera przy ul. Chłodnej 29 jako uczeń warsztatowy. Równocześnie kontynuował naukę w Państwowej Szkole Budowy Maszyn (dawna Państwowa Wyższa Szkoła Budowy Maszyn i Elektrotechniki H. Wawelberga i S. Rotwanda). W 1942 r., przez swego kuzyna Morawskiego („Witold Czarny”), został wciągnięty do Szarych Szeregów. W następnym roku. ukończył Zastępczy Kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty ZWZ-AK. Przeszedł również przeszkolenie na kursie motorowym w Szkole Samochodowej „Auto-Moto” inż. Z. Sroczyńskiego, uzyskując prawo jazdy. Aby pomóc rodzinie, podjął ciężką i niebezpieczną pracę nocną w Instytucie Higieny w Wydziale Tyfusu Plamistego, przy doświadczeniach z wszami. Uzyskał dzięki temu doskonałe „papiery”. Od września 1943 r. żołnierz batalionu „Zośka”. W Powstaniu Warszawskim uczestnik walk na Woli i Starym Mieście w szeregach I plutonu „Sad” 2 kompanii „Rudy”. 31 sierpnia 1944 r. przed uderzeniem oddziałów ze Starówki na ul. Bielańską w celu przebicia się do Śródmieścia, jakby przeczuwając swą śmierć, oddał swój portfel kuzynowi Witoldowi z prośbą o przekazanie rodzicom. W ataku tym zginął po otrzymaniu śmiertelnej rany, mimo pomocy sanitariuszki „Zosi” (Zofia Stefanowska). Witold, przepływając później Wisłę z Przyczółka Czerniakowskiego z przywiązanym koszulą do głowy portfelem, w dość dobrym stanie doręczył dokumenty przyjaciela.

WEŁNA

Irena

„Irena”

łączn., odzn. KW

Urodzona 11 grudnia 1923 roku, zamieszkała w Warszawie. W konspiracji łączniczka kompanii „Topolnicki” (dowódca por. Jan Misiurewicz) w jednym z oddziałów dyspozycyjnych Kedywu KG AK. Zajmowała się m.in. przenoszeniem broni (części stenów) z fabryki Konrada Jarnuszkiewicza przy ul. Grzybowskiej do składu w budynku Szkoły Zawodowej im. Stanisława Konarskiego i do bazy w Zielonce pod Warszawą. W Powstaniu Warszawskim łączniczka II plutonu 3 kompanii „Giewonta” batalionu „Zośka”. Poległa 30 sierpnia 1944 r. na Starym Mieście pod gruzami zbombardowanego budynku przy ul. Zakroczymskiej 7 wraz z większością swego oddziału.

WESOŁY

Ryszard

„Ryszard”

kpr. pchor.

Urodzony 31 marca 1921 roku w Warszawie, syn Feliksa, drukarza-zecera, pracownika Drukami Skarbowej w Banku Polskim, i Zofii z domu Kalinowskiej. Uczył się w Męskim Gimnazjum i Liceum im. Tomasza Niklewskiego. Był uczniem bardzo pilnym i obowiązkowym – prymusem klasy. W maju 1939 r. otrzymał świadectwo dojrzałości, a w lipcu tego roku odbył służbę w Junackich Hufcach Pracy nad Wartą na ziemi poznańskiej. Działalność konspiracyjną w Szarych Szeregach rozpoczął w 1940 r. Spośród swoich kolegów zorganizował sekcję, a następnie w czerwcu 1942 r. 2 drużynę („WL 200”) w Hufcu „Wola”, którą dowodził. W czerwcu 1942 r. ukończył Zastępczy Kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty ZWZ–AK, otrzymując stopień kaprala podchorążego. Z polecenia instruktora tego kursu, rotmistrza Stanisława Błaszczaka („Róg”), został skierowany na kurs Szkoły Podchorążych Broni Pancernej. Brał udział w akcjach Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”, w zdobywaniu na Niemcach broni i transportach chloranu potasu do butelek samozapalających. Był instruktorem wyszkolenia bojowego i minerki w swojej drużynie – organizował ćwiczenia praktyczne z materiałami wybuchowymi i bronią palną w terenie. Uczestniczył, jako kierowca, w akcji „Czarnocin”. W drodze powrotnej do Warszawy prowadzony przez niego samochód wywrócił się na zakręcie. Został ranny, tracąc przytomność. Przewieziony do Warszawy, umarł 6 czerwca 1943 r. w szpitalu Przemienienia Pańskiego na Pradze. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim Cywilnym, pod konspiracyjnym nazwiskiem Mirosław Lemański. Po wojnie ekshumowany i przeniesiony do kwatery poległych żołnierzy batalionu „Zośka”.

WIĘCKOWSKA

Maria

„Marysia”

łączn., odzn. KW

Urodzona 20 kwietnia 1925 roku w Warszawie, córka Aleksandra, architekta, i Heleny z domu Braunstein, bibliografa. Harcerka Chorągwi Warszawskiej Organizacji Harcerek. W 1943 r. uzyskała maturę na tajnych kompletach Państwowego Gimnazjum i Liceum Żeńskiego im. Juliusza Słowackiego, następnie studiowała na Wydziale Architektury tajnej Politechniki Warszawskiej. Architektura była jej wymarzonym zawodem, bardzo odpowiadającym jej zdolnościom i upodobaniom. Od jesieni 1943 r. łączniczka I plutonu „Sad” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. Przeszła przeszkolenie sanitarne i w zakresie łączności. Przenosiła meldunki, prasę, broń. W Powstaniu Warszawskim brała udział w walkach swojej kompanii na Woli i Starym Mieście. 26 sierpnia ciężko ranna na terenie warsztatów „Fiata” przy ul. Sapieżyńskiej, skąd została przeniesiona do szpitala powstańczego przy ul. Miodowej 23. Zginęła 2 września 1944 r. pod gruzami tego szpitala, zbombardowanego przez Niemców już po wycofaniu się powstańców ze Starego Miasta. Młodsza siostra Jana, plut. pchor. phm „Drogosława”, szefa 2 kompanii „Rudy”, uczestnika Powstania Warszawskiego, po wojnie magistra ekonomii osiadłego w USA, zmarłego tam 11 lipca 2008 r.

WUTTKE

Jan

„Czarny Jaś”

ppor. hm

Urodzony 11 września 1921 roku w Warszawie, syn Gustawa, nauczyciela, i Janiny z domu Cukerwar. Uczył się w Państwowym Gimnazjum i Liceum Męskim im. Stefana Batorego, otrzymując w czerwcu 1939 r. maturę. Od 1933 r. należał do 23 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Bolesława Chrobrego, w której od 1937 r. pełnił funkcję przybocznego. Aktywnie uczestniczył również w życiu społeczno-kulturalnym szkoły, wykazując zdolności humanistyczne i intelektualne. We wrześniu 1939 r. pełnił pomocniczą służbę harcerską. W konspiracji w Szarych Szeregach. Uczestnik akcji Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”, członek Grup Szturmowych Chorągwi Warszawskiej. W 1943 r. kierownik Sekcji Bezpośredniego Dotarcia do Terenu w akcji „M” – oddziaływania na młodzież niezorganizowaną, prowadzonej przez Szare Szeregi (ratowanie młodzieży przed wywiezieniem do Rzeszy). Jako członek Chorągwi Warszawskiej („Ul Wisła”) Szarych Szeregów, jeden ze współautorów pism instruktorskich „Wigry” i „Brzask” (naczelnym redaktorem tego ostatniego był Jan Rossman „Wacek” – ówczesny komendant Chorągwi Warszawskiej). Student Państwowej Szkoły Budowy Maszyn (dawna Państwowa Wyższa Szkoła Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda). Ukończył „Szkołę za Lasem”, a następnie jesienią 1943 r. I turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”. Od wiosny 1944 r. komendant nowych Warszawskich Grup Szturmowych, z których miała powstać 3 kompania batalionu „Zośka” pod jego dowództwem. W Powstaniu Warszawskim w sierpniu 1944 r. przy Głównej Kwaterze („Pasieka”) w Śródmieściu. Do batalionu „Zośka” dołączył we wrześniu na Czerniakowie. Poległ 19 września 1944 r. przy ul. Wilanowskiej 18. Wcześniej, 5 września tego roku, wziął ślub z Ireną Kowalską, łączniczką w batalionie „Zośka”, prawdopodobnie rozstrzelaną 24 września 1944 r. na Woli. Brat Tadeusza („Mały Tadzio”), żołnierza II plutonu „Alek” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”, poległego również w Powstaniu Warszawskim 8 sierpnia 1944 r. na Woli.

WUTTKE

Tadeusz

„Mały Tadzio”

ppor., odzn. KW

Urodzony 23 marca 1923 roku w Warszawie, syn Gustawa, nauczyciela, i Janiny z domu Cukerwar. Był uczniem Państwowego Gimnazjum i Liceum Męskiego im. Stefana Batorego oraz członkiem 23 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Bolesława Chrobrego. Maturę zdał na tajnych kompletach Gimnazjum i Liceum im. Stefana Batorego w 1941 r. Następnie rozpoczął studia w Państwowej Szkole Budowy Maszyn. Działał w organizacji młodych socjalistów „Płomienie”. Następnie w Szarych Szeregach. W czasach szkolnych interesował się historią sztuki, wykazując zdolności graficzne, wykonywał liczne linoryty (te, które się zachowały, przekazane przez rodzinę do Archiwum m.st. Warszawy). Był autorem szaty graficznej pisma kompanii „Rudy” batalionu „Zośka” – „Sad” oraz legitymacji zwanej „Katechizmem M”, dotyczącym akcji „M” (oddziaływania na młodzież niezorganizowaną). Wiosną 1944 r. ukończył II turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”. Uczestniczył w akcji dywersyjnej „T–U”. W czerwcu 1944 r. odbył szkolenie wojskowe w „Bazie Leśnej” pod Wyszkowem. W Powstaniu Warszawskim walczył na Woli jako żołnierz II plutonu „Alek” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. Poległ 8 sierpnia 1944 r. na Cmentarzu Ewangelickim. Młodszy brat Jana („Czarnego Jasia”), który poległ 19 września 1944 r. na Czerniakowie.

WYGANOWSKI

Andrzej

„Karzeł”

plut.

Urodzony 21 listopada 1927 roku we Franciszkowie koło Łaniąt, w ziemi kutnowskiej, w majątku swoich rodziców: Jana i Marii z domu Natanson, jako czwarty z sześciu synów. Przed wojną skończył szkołę powszechną w Łaniętach, a następnie, podobnie jak wszyscy starsi bracia, uczył się w warszawskiej Szkole Górskiego. W czasie okupacji, gdy cała rodzina zamieszkała w Warszawie, uczęszczał do Obowiązkowej Szkoły Zawodowej nr VII (szkoła ogrodnicza) przy ul. Puławskiej 113. Od 1942 r. w Szarych Szeregach. Po utworzeniu batalionu „Zośka” we wrześniu 1943 r. został jego żołnierzem. W Powstaniu Warszawskim uczestniczył w walkach na Woli i Starym Mieście w składzie 1 drużyny IV plutonu 1 kompanii „Maciek”. Brał udział w zdobyciu obozu przy ul. Gęsiej – „Gęsiówki” 5 sierpnia 1944 r. Ciężko ranny na Starym Mieście 28 sierpnia na ul. Sapieżyńskiej, w czasie ataku Niemców od strony Fortu Traugutta na bronione przez powstańców Zakłady „Fiata”. Umieszczony w szpitalu powstańczym przy ul. Miodowej 23, zginął pod jego gruzami 2 września 1944 r. podczas bombardowania Starego Miasta. Poległ wraz z ranną cioteczną siostrą, Marią Swierczewską, sanitariuszką „Maryną” z II plutonu „Alek” 2 kompanii „Rudy”. Oboje pochowani w kwaterze w jednej mogile. Wkład tej rodziny w konspirację był niebagatelny. W działaniach Batalionu „Zośka” brali udział również dwaj starsi bracia Andrzeja: Tadeusz (plut. „Selim”), żołnierz I plutonu 1 Kompanii „Maciek”, zmarły 7 kwietnia 2000 r., oraz Jan, który mając inną przynależność konspiracyjną, był kilkakrotnie „wypożyczany” ze swego macierzystego oddziału do niektórych akcji dywersyjnych „Zośki”, w tym do akcji „Polowanie”, po Powstaniu wzięty do niewoli i wywieziony do Niemiec, pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii, gdzie zmarł. Natomiast najstarszy brat Bolesław zginął pod Szydłowcem, przedzierając się z kieleckiego, gdzie odbywał praktykę rolniczą, na miejsce mobilizacji II Dywizji Piechoty AK w ramach akcji „Burza”. W Batalionie „Zośka”, obok wspomnianej Marii Swierczewskiej (sanitariuszka „Maryna”), walczyła również jej siostra (a dla braci Wyganowskich – cioteczna siostra), Anna Swierczewska („Paulinka”), sanitariuszka i łączniczka z III plutonu 1 Kompanii „Maciek”, a także, w Plutonie Pancernym ich daleka kuzynka, Anna Wyganowska (obecnie Wyganowska-Eriksson).

ZAKRZEWSKA

Anna

„Hanka Biała”

sanit., odzn. KW

Urodzona 24 grudnia 1925 roku w Toruniu, córka Jana, kapitana lotnictwa Wojska Polskiego, i Ireny Stefanii z domu Łoskiewicz, instruktorki oświatowej Polskiego Białego Krzyża. Harcerka Chorągwi Warszawskiej Organizacji Harcerek. Maturę uzyskała w czasie okupacji na tajnych kompletach Państwowego Gimnazjum i Liceum Żeńskiego im. Królowej Jadwigi. W 1942 r. ukończyła kurs pielęgniarski PCK. Od 1944 r. sanitariuszka 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. W lecie 1944 r. odbyła szkolenie wojskowe w „Bazie Leśnej” pod Wyszkowem. Była uczestniczką akcji dywersyjnej „Pogorzel”. W Powstaniu Warszawskim brała udział w walkach na Woli jako sanitariuszka III plutonu „Felek” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. Poległa 11 sierpnia 1944 r. w rejonie ul. Kolskiej podczas przebijania się plutonu „Felek” z ul. Spokojnej do szkoły przy ul. Okopowej.

ZAKRZEWSKI

Jerzy

„Wąsik”

ppor., odzn. dwukrotnie KW

Urodzony 14 grudnia 1921 roku w Gnieźnie, syn Adama, inżyniera budownictwa dróg wodnych i lądowych, i Elżbiety z domu Nowickiej, absolwentki Konserwatorium Warszawskiego. Od 1925 r. zamieszkał wraz z rodzicami w Poznaniu. Tu po ukończeniu szkoły powszechnej rozpoczął naukę w Gimnazjum im. Adama Mickiewicza. Wykazując zdolności muzyczne, od szóstego roku życia uczył się gry na skrzypcach. Był członkiem drużyny harcerskiej. W 1935 r. po przeniesieniu się rodziców do Warszawy uczył się w Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Joachima Lelewela, gdzie należał do 5 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Henryka Dąbrowskiego. Jednocześnie uczęszczał do konserwatorium w klasie profesora Jarzębskiego. Świadectwo dojrzałości uzyskał na tajnych kompletach w 1941 r. W tym samym roku rozpoczął studia na tajnej Politechnice Warszawskiej, zaliczając trzy lata nauki. Kontynuował również naukę gry na skrzypcach. Od listopada 1942 r. członek Grup Szturmowych Szarych Szeregów. Początkowo w III plutonie „Ryszard” 2 kompanii „Rudy”. Brał udział w akcji „Sieczychy”. W maju 1944 r. ukończył II turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”. W Powstaniu Warszawskim dowódca drużyny w I plutonie „Sad” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. Poległ 28 sierpnia 1944 r. wraz z całą drużyną „Sad” pod gruzami zbombardowanego budynku przy ul. Franciszkańskiej 12.

ZARZYCKI

Ryszard

„Artur”, „Łempicki”, „Scott”

ppor. hm

Urodzony 23 maja 1919 roku we wsi Montowo, powiat Lubawa, syn Kazimierza i Reginy z domu Jarochowskiej. Naukę rozpoczął w 1927 r. w Szkole Ziemi Mazowieckiej w Warszawie. Od 1930 r. uczył się w Gimnazjum Państwowym im. Romualda Traugutta w Częstochowie, a od 1932 r. w Gimnazjum Państwowym im. Marii Rodziewiczówny w Kobryniu, gdzie w 1937 r. otrzymał świadectwo dojrzałości. Od sierpnia 1932 r. w ZHP, od grudnia 1933 r. zastępowy w 1 Kobryńskiej Drużynie Harcerzy im. Romualda Traugutta, a od czerwca 1934 r. p.o. drużynowego 3 Kobryńskiej Drużyny Harcerzy im. Franciszka Żwirki. Od września 1934 r. przyboczny komendanta hufca, a następnie od 1935 r. drużynowy wspomnianej 3 Kobryńskiej Drużyny Harcerzy i członek Komendy Hufca. W 1937 r. otrzymał stopień podharcmistrza. Przeniesiony do Chorągwi Warszawskiej po rozpoczęciu studiów na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, był od października 1938 r. kierownikiem Akademickiego Kręgu Starszoharcerskiego Studentów Uniwersytetu Warszawskiego. Przerwane wybuchem wojny w 1939 r. studia kontynuował na tajnym Uniwersytecie Warszawskim, włączając się do pracy konspiracyjnej w Szarych Szeregach. Był wizytatorem Chorągwi Krakowskiej („Ul Smok”), a następnie Lwowskiej („Ul Lew”) i jednocześnie do końca 1942 r. kierownikiem Wydziału Grup Szturmowych (GS) w Głównej Kwaterze („Pasieka”) oraz członkiem Rady Programowej przy naczelniku Harcerzy i kierownikiem Sekcji Realizacyjnej akcji „M” (oddziaływanie na młodzież niezorganizowaną). Od października 1943 r. komendant Bojowych Szkół (BS) Chorągwi Warszawskiej Szarych Szeregów. W 1943 r. ukończył I turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”. W chwili wybuchu Powstania Warszawskiego, odcięty w swoim mieszkaniu konspiracyjnym przy ul. Sandomierskiej 23 na Mokotowie, został zastrzelony przez Niemców na klatce schodowej tego domu 4 sierpnia 1944 r.

ZAWADOWSKI

Andrzej

„Gruby”, „Andrzej Gruby”

sierż. pchor. phm, odzn. KW

Urodzony 8 kwietnia 1922 roku w Warszawie, syn Witolda, profesora medycyny i wybitnego specjalisty w zakresie radiologii, i Marii Antoniny z domu Popławskiej. W 1939 r. ukończył Państwowe Gimnazjum i Liceum Męskie im. Stefana Batorego. Był członkiem 23 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Bolesława Chrobrego („Pomarańczarnia”). Od października 1939 r. w działalności konspiracyjnej, początkowo w Polskiej Ludowej Akcji Niepodległościowej (PLAN) brał udział w organizowanych przez tę organizację akcjach sabotażowych. Od wiosny 1941 r. wraz grupą kolegów z 23 WDH w Szarych Szeregach. W początkach 1942 r. pełnił funkcję drużynowego 1 drużyny „OC 100” hufca Ochota (OC), kierowanego przez Jana Bytnara („Rudy”) w Okręgu Południe (PD). Wyróżnił się w akcjach Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. Od listopada 1942 r., po utworzeniu Grup Szturmowych Szarych Szeregów, w hufcu GS „Centrum” (CR), dowodzonym przez Tadeusza Zawadzkiego („Zośka”). W 1942 r. ukończył Państwową Szkołę Budowy Maszyn (dawna Państwowa Wyższa Szkoła Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda). Od stycznia 1943 r. uczestnik kursu I turnusu Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola” (nie zdołał go ukończyć). W tym roku uczestniczył także w kursie podharcmistrzowskim („Szkoła za Lasem”). Na krótko przed śmiercią pełnił funkcję komendanta hufca „Sad”. Zginął 6 czerwca 1943 r. pod wsią Wola Pękoszewska w czasie odwrotu z akcji „Czarnocin”. Miejsce jego śmierci oraz poległego z nim Feliksa Pendelskiego („Felek”) upamiętnia krzyż i kamienny głaz z napisem, odsłonięty w lipcu 1983 r. dzięki staraniom 80 WDH i środowiska byłych żołnierzy batalionu „Zośka”. Mianowany po śmierci podharcmistrzem.

ZAWADZKI

Tadeusz

„Zośka”, „Kotwicki”, „Lech Pomarańczowy”

ppor., hm, odzn. VM V kl. i dwukrotnie KW

Urodzony 24 stycznia 1921 roku w Warszawie, syn Józefa, inżyniera chemika, późniejszego profesora, dziekana Wydziału Chemii i rektora Politechniki Warszawskiej, a następnie prorektora tajnej Politechniki Warszawskiej, i Leony z domu Siemieńskiej, nauczycielki, działaczki oświatowej. Uczył się początkowo w Szkole Ziemi Mazowieckiej, a od 1933 r. w Państwowym Gimnazjum i Liceum Męskim im. Stefana Batorego, gdzie wiosną 1939 r. otrzymał świadectwo dojrzałości. W harcerstwie od jesieni 1933 r., członek 23 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Bolesława Chrobrego, od października 1938 r. komendant pocztu sztandarowego 23 WDH, a od stycznia do kwietnia 1939 r. drużynowy drużyny starszej w szczepie 23 WDH, słynnej „Pomarańczarni” (nazwa od koloru chust). Po wybuchu wojny wyruszył z Warszawy na wschód 6 września 1939 r. w składzie harcerskiego batalionu marszowego Chorągwi Warszawskiej. Wrócił na początku października 1939 r. W czasie okupacji używał nazwiska Tadeusz Zieliński. Działalność konspiracyjną rozpoczął w październiku 1939 r., skupiając wokół siebie grono harcerzy z 23 WDH. W 1941 r. utworzył tzw. „Wojenną Pomarańczarnię”, stając na jej czele jako „Lech Pomarańczowy”. W okresie listopad – grudzień 1939 r. był członkiem PLAN i uczestnikiem organizowanych przez nią akcji małosabotażowych. Od stycznia do lipca 1940 r. był łącznikiem w więziennej komórce ZWZ. W marcu 1941 r. wraz ze swoją drużyną wszedł do Szarych Szeregów, obejmując hufiec „Mokotów Górny” (MG) w Chorągwi Warszawskiej. Razem z hufcem włączył się do akcji Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”, w której był komendantem Obwodu Mokotów Górny. Jako jeden z najwybitniejszych wykonawców tych akcji, za wyrysowanie największej liczby kotwic (znak Polski Walczącej) otrzymał od głównego komendanta „Wawra”, Aleksandra Kamińskiego, honorowy pseudonim „Kotwicki”. Uczestniczył także w akcji „N” (destrukcyjna propaganda w języku niemieckim przeciw Niemcom). W okresie maj – czerwiec 1942 r. odbył kurs instruktorski, tzw. „Szkołę za Lasem”, uzyskując stopień podharcmistrza. W listopadzie 1942 r., po reorganizacji Chorągwi Warszawskiej i utworzeniu Grup Szturmowych, został hufcowym hufca „Centrum” (CR), dowódcą Warszawskich Grup Szturmowych Szarych Szeregów i jednocześnie zastępcą por. Ryszarda Białousa („Jerzego”), dowódcy wojskowego Warszawskich Grup Szturmowych, czyli Oddziału Specjalnego (OS) „Jerzy”. W grudniu 1942 r. ukończył II turnus Zastępczego Kursu Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty ZWZ–AK, otrzymując w styczniu 1943 r. stopień kaprala podchorążego. Od 1940 r. studiował w Państwowej Szkole Budowy Maszyn (dawna Państwowa Wyższa Szkoła Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda). Po jej ukończeniu w 1942 r. kontynuował studia na Wydziale Chemii Państwowej Wyższej Szkoły Technicznej (Technische Hochschule), tajnej Politechniki Warszawskiej. Brał udział i dowodził w wielu akcjach bojowych: „Wieniec II” (jako dowódca patrolu, który wysadził przepust kolejowy pod Kraśnikiem), wykonanie wyroku śmierci na konfidencie gestapo Ludwiku Herbercie 16 stycznia 1943 r. (jako dowódca grupy) , „Bracka” (jako dowódca akcji), „Arsenał” (jako dowódca grupy „atak”, za wyróżnienie się w akcji otrzymał Krzyż Walecznych), „Schultz”, „Celestynów” (jako zastępca dowódcy akcji, za którą otrzymał Virtuti Militari), „Czarnocin” (jako dowódca akcji). 15 sierpnia 1943 r. otrzymał stopień harcmistrza i nominację na podporucznika rezerwy. Poległ 20 sierpnia 1943 r. w ataku na strażnicę Grenzschutzu (posterunek niemieckiej straży granicznej) w Sieczychach koło Wyszkowa, uczestnicząc w akcji jako obserwator. Uzdolniony, odznaczający się głębokim patriotyzmem, posiadający wrodzone cechy przywódcze oraz zdolności organizacyjne i wysokie walory etyczno-moralne, był ulubieńcem młodzieży harcerskiej, której przewodził. Zyskiwał wysokie oceny przełożonych. Prawdziwy przywódca młodzieży, wzorowy harcerz i odważny żołnierz. Jako uosobienie tych cech, stał się wzorem także dla młodzieży harcerskiej w okresie powojennym, czego dowodem są liczne drużyny i szczepy harcerskie w całej Polsce przyjmujące go za patrona. Po jego śmierci oddział SS (Szarych Szeregów), wydzielony z warszawskich Grup Szturmowych, przyjął nazwę Baon SS „Zośka” rozkazem L.1/43 z dnia 1 września 1943 r. dowódcy Baonu „Jerzego” Ryszarda Białousa. W 70. rocznicę powstania Szarych Szeregów odznaczony pośmiertnie przez Prezydenta RP Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (2009 r.).

ZÜRN

Edward

„Jacek”, „Gniewosz”

por. hm, odzn. 2 x KW

Urodzony 30 sierpnia 1917 roku w Kijowie, syn Edwarda, urzędnika, i Róży z domu Lowy. Po zakończeniu I wojny światowej wrócił z rodzicami do Warszawy. Od. 1924 r zamieszkał w Bydgoszczy, gdzie uczęszczał do Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika, uzyskując w 1936 r. świadectwo dojrzałości. W latach 1936–1937 ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim. Od 1937 r. studiował na Wydziale Finansowo-Ekonomicznym Szkoły Nauk Politycznych w Warszawie, pracując równocześnie jako urzędnik w dziale zaopatrzenia zakładów radiowych „Philipsa”. Działalność w harcerstwie rozpoczął w 1926 r. w Bydgoszczy, pełniąc różne funkcje, m.in. był zastępowym, a od 1933 r. sekretarzem i następnie od 1934 r. drużynowym 6 Bydgoskiej Drużyny Harcerzy im. Tadeusza Kościuszki. W latach 1934–1935 kierownik referatu WF i PW w Hufcu Bydgoszcz II. W czasie studiów był współorganizatorem, a od 1938 r. kierownikiem Akademickiego Kręgu Starszoharcerskiego Studentów ANP „Kuźnica”. W 1938 r. mianowany podharcmistrzem. W kampanii wrześniowej 1939 r. dowódca plutonu 15 pułku artylerii lekkiej, uczestniczył w bitwie nad Bzurą, a następnie w obronie Warszawy. Od października 1939 r. w konspiracji w Szarych Szeregach, początkowo był łącznikiem z Łodzią i Lwowem. Od końca 1941 r. został jednym z instruktorów szkolenia wojskowego (w zakresie służby pojedynczego strzelca) w Chorągwi Warszawskiej. Od maja 1943 r. do czerwca 1944 r. pełnił funkcję wizytatora Głównej Kwatery („Pasieka”), a od 1943 r. był jednocześnie drugim zastępcą kierownika Wydziału Zachodniego „Pasieki”. Od czerwca 1944 r., po Eugeniuszu Stasieckim, szef „Pasieki” i członek Głównej Kwatery Szarych Szeregów. Jego mieszkanie przy ul. Świętokrzyskiej 28 wykorzystywano jako lokal konspiracyjny. W Powstaniu Warszawskim był organizatorem i od 8 sierpnia 1944 r. dowódcą 2 kompanii (harcerskiej) w zgrupowaniu „Bartkiewicza” (mjr Włodzimierz Zawadzki). Poległ 23 sierpnia 1944 r. na ul. Mazowieckiej przy ul. Kredytowej od pocisku granatnika. Jego młodszy brat Tadeusz („Karolek”), żołnierz II plutonu „Alek” 2 kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”, zmarł z odniesionych w Powstaniu ran w Szpitalu Wolskim 13 września 1944 r.

BRONIEWSKI

Stanisław

„Orsza”, „Stefan Orsza”, „K. Krzemień”, „Kozica”, „Witold”

płk hm, odzn. VM

Urodzony 29 grudnia 1915 roku w Warszawie, syn Witolda Michała, pracownika Warszawskiej Iz-by Skarbowej, kierownika Departamentu Obrotu Pieniężnego w Ministerstwie Skarbu, prezesa zarządu Banku Spółek Zarobkowych, i Anny z domu Orłowskiej. Po odbyciu nauki wstępnej, od 1928 r. był uczniem Państwowego Gimnazjum, a następnie Gimnazjum i Liceum Męskiego im. Adama Mickiewicza w Warszawie. W maju 1934 r. zdał maturę. Dalszą naukę kontynuował na Uniwersytecie w Poznaniu, gdzie od 1932 r. – po przeniesieniu służbowym ojca – zamieszkali jego rodzice. Studiował na Wydziale Prawno-Ekonomicznym, na jednym z jego kierunków – Studium Ekonomicznym. W czasie studiów poznał Floriana Marciniaka, który wciągnął go do pracy w Komendzie Wielkopolskiej Chorągwi Harcerzy. Brał również aktywny udział w Akademickim Kole Harcerskim im. Heliorda Święcickiego (zwanym AKAHA), skupiającym młodzież akademicką zaangażowaną w działalność harcerską. W 1938 r. uzyskał tytuł magistra ekonomii na Uniwersytecie Poznańskim, rozpoczynając przewód doktorski. Okres studiów i pracy z poznańskimi harcerzami zbliżył go do Floriana Marciniaka. We wrześniu 1939 r. był jednym ze współorganizatorów Pogotowia Harcerzy w Warszawie, którego komendantem został Florian Marciniak. Od 5 września pełnił funkcję komendanta zmiany Pogotowia Warszawskiej Komendy Harcerzy przy ul. Zielnej. U boku Floriana Marciniaka rozpoczął działalność w zakonspirowanym we wrześniu 1939 r. harcerstwie – Szarych Szeregach. W październiku tego roku. utworzył konspiracyjną 3 Warszawską Drużynę Harcerzy, będącą zaczątkiem hufca „Trzy Krzyże” (TK). W grudniu 1939 r. Florian zaproponował mu pracę w Warszawskiej Komendzie Chorągwi Harcerzy, kierowanej wówczas przez hm. Władysława Dehnela. W 1941 r. mianowany harcmistrzem. Od maja 1941 r. kierował Okręgiem Południe Chorągwi Warszawskiej, będąc jednocześnie komendantem Okręgu Południe Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. Od września tego roku został komendantem całej Warszawskiej Chorągwi Harcerzy („Ul Wisła”). W okresie październik 1941 r. – czerwiec 1942 r. uczestniczył w I turnusie Zastępczego Kursu Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty ZWZ–AK, uzyskując stopień podchorążego. Od kwietnia 1943 r. podporucznik AK. Dowódca akcji Grup Szturmowych Szarych Szeregów uwolnienia więźniów pod Arsenałem 26 marca 1943 r. Po aresztowaniu Floriana Marciniaka 6 maja 1943 r. objął po nim funkcję naczelnika Szarych Szeregów, pełniąc ją do października 1944 r. Uczestnik Powstania Warszawskiego wraz z członkami Głównej Kwatery Harcerzy („Pasieka”). Po powstaniu jeniec obozu w Bergen-Belsen. Oswobodzony 28 kwietnia 1945 r., pracował w Niemczech z uwolnionymi z obozu harcerzami. Powrócił do kraju 25 marca 1946 r. Rozpoczął pracę w Centralnym Urzędzie Planowania (CUP). Przez szereg lat pracownik Instytutu Urbanistyki i Architektury w Warszawie. Docent dr hab. nauk ekonomicznych. Wykładowca, ekspert i autor wielu prac z zakresu urbanistyki i ekonomii. Mocno zaangażowany w sprawy ruchu harcerskiego i jego jedności. Wielki przyjaciel młodzieży, jeden z największych autorytetów harcerstwa polskiego. Współtwórca i wieloletni przewodniczący Stowarzyszenia Szarych Szeregów. Autor licznych artykułów i publikacji z dziedziny historii, wychowania i polityki. W latach 1990–2000 przewodniczący Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Członek Rady Kombatantów i Osób Represjonowanych. Kanclerz Kapituły Orderu „Orła Białego” i członek Kapituły Orderu Virtuti Militari. Nominowany na stopień pułkownika Wojska Polskiego (29 września 1994 r.). Honorowy obywatel m.st. Warszawy i Poznania. Zmarł 30 grudnia 2000 r. Żonaty z Marią z domu Łazęcką, poślubioną 28 listopada 1942 r., zmarłą 27 czerwca 1990 r. Jego siostra Zofia była żoną Floriana Marciniaka (ślub 27 września 1942 r.). Aresztowana w Krakowie 6 stycznia 1945 r., została wywieziona do obozu koncentracyjnego w Bergen-Belsen, gdzie zmarła na tyfus 28 kwietnia 1945 r.

KAMIŃSKI

Aleksander

„Kazimierczak”, „Hubert”, „Dąbrowski”, „Juliusz Górecki”

Urodzony 28 stycznia 1903 roku w Warszawie, syn Jana, farmaceuty, i Petroneli z domu Kazimierczak. W 1905 r. wraz z rodzicami wyjechał do Kijowa, gdzie ukończył rosyjską czteroklasową szkołę powszechną. Od 1916 r. w Kumaniu, gdzie w 1918 r. rozpoczął naukę w polskiej szkole średniej. Od stycznia tego roku członek 1 Męskiej Drużyny Skautowej im. Tadeusza Kościuszki. Od 1919 r. drużynowy i przyboczny Hufca. Po powrocie do kraju w marcu 1921 r. kontynuował naukę w Gimnazjum Kazimierza Kulwiecia w Warszawie, otrzymując w czerwcu 1922 r. świadectwo dojrzałości. Następnie studiował historię na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego i w styczniu 1928 r. uzyskał dyplom magistra. Wcześnie osierocony przez ojca, zmarłego w 1911 r., pracował zarobkowo w czasach szkolnych i w okresie studiów, początkowo jako goniec w banku, następnie jako wychowawca, kierownik bursy, wreszcie jako nauczyciel historii. Kontynuował także działalność w harcerstwie. Od 1923 r. był drużynowym założonej przez siebie I Pruszkowskiej Drużyny Harcerzy im. Tomasza Zana. W latach 1925–1927 komendant Hufca Pruszkowskiego, a od jesieni 1928 r. do grudnia 1929 r. komendant Chorągwi Mazowieckiej. Od 1931 r. kierownik referatu drużyn mniejszościowych w Głównej Kwaterze Harcerzy. Twórca metody zuchowej i autor podręczników dla instruktorów zuchowych (Antek Cwaniak, Książka Wodza Zuchów, Krąg Rady), opracowanych w latach 1932–1935. Kierownikiem Wydziału Zuchów w Głównej Kwaterze Harcerzy był do września 1937 r. Od 1933 r. komendant Szkoły Instruktorów Zuchowych w Nierodzimiu na Śląsku Cieszyńskim, a od maja 1937 r. aż do wybuchu wojny kierownik Ośrodka Harcerskiego w Górkach Wielkich i kierownik Wydziału Kształcenia Starszyzny Harcerskiej w Głównej Kwaterze ZHP. Uczestnik wielu konferencji instruktorów zuchowych i zlotów instruktorów harcerskich za granicą. We wrześniu 1939 r. ewakuowany ze Śląska, przybył do Warszawy i wszedł w skład Komendy Pogotowia Harcerzy. W konspiracji od października 1939 r., członek ścisłej Głównej Kwatery („Pasieka”) Szarych Szeregów. Inicjator, organizator i redaktor naczelny „Biuletynu Informacyjnego”, wydawanego od 5 listopada 1939 r. najważniejszego i najpoczytniejszego pisma w okupowanej Polsce (nakład 47 tysięcy egzemplarzy), centralnego organu prasowego KG ZWZ–AK. Jednocześnie od kwietnia 1941 r. do czerwca 1944 r. szef BIP (Biura Informacji i Propagandy) Komendy Okręgu Warszawa-Miasto ZWZ – Okręg Warszawa AK. Równocześnie od 1941 r. do wybuchu Powstania Warszawskiego referent kontrwywiadu Oddziału II KG ZWZ–AK, pod pseudonimem „Hubert”. Twórca koncepcji, założyciel i od grudnia 1940 r., pod pseudonimem „Dąbrowski”, komendant główny Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. Autor najgłośniejszej książki okupowanej Warszawy – Kamienie na szaniec (lipiec 1943 r. – lipiec 1944 r.), wydanej pod pseudonimem „Juliusz Górecki”, opartej częściowo na wspomnieniu Tadeusza Zawadzkiego o Janie Bytnarze. Był doradcą pierwszych dwóch naczelników Harcerzy, stawiając do ich dyspozycji całą swą wiedzę pedagogiczną, talent wybitnego instruktora harcerskiego oraz koncepcje, które już przed wojną kazały wiązać z jego osobą przyszłe losy organizacji. W Powstaniu Warszawskim nadal redaktor naczelny „Biuletynu Informacyjnego”. Od maja 1945 r. do 1950 r. pracownik naukowy przy katedrach pedagogiki społecznej i pedagogiki ogólnej Uniwersytetu Łódzkiego. W 1947 r. uzyskał stopień doktora filozofii. Nadal czynny w ZHP, od początku 1946 r. powołany w skład Tymczasowej Naczelnej Rady Harcerskiej, a od marca tego roku był II wiceprzewodniczącym ZHP. W 1947 r. pozbawiono go tego stanowiska, a w styczniu 1949 r. usunięto z ZHP oraz zwolniono z pracy na Uniwersytecie Łódzkim. Od grudnia 1956 r. do kwietnia 1958 r. przewodniczący Prezydium Naczelnej Rady Harcerskiej ZHP. W 1958 r. wrócił do pracy na Uniwersytecie Łódzkim. W 1959 r. habilitował się, a w marcu 1969 r. nadano mu tytuł profesora nadzwyczajnego. Po przejściu na emeryturę w 1972 r. wrócił do Warszawy, gdzie zmarł 15 marca 1978 r. Wśród około 600 publikacji napisał m.in. znaną książkę Zośka i Parasol – opowieść o niektórych ludziach i niektórych akcjach dwóch batalionów harcerskich. Był niewątpliwie jedną z najwybitniejszych postaci ruchu harcerskiego na przestrzeni 75 lat jego istnienia.

KIWERSKI

Jan Wojciech

„Kalinowski”,„Lipiński”, „Rudzki”,„Dyrektor”, „Oliwa”

ppłk., odzn. VM V kl. i dwukrotnie KW

Urodzony 23 maja 1910 roku w Krakowie, syn Władysława, lekarza, i Marii z domu Rogalskiej. Wcześnie osierocony przez obojga rodziców. Od 1921 r. uczeń Gimnazjum im. Stanisława Staszica w Lublinie, od września 1923 r. elew Korpusu Kadetów nr 2 w Modlinie, a następnie od 1926 r. w Chełmnie. Maturę zdał z wyróżnieniem w 1928 r. W latach 1928–1931 ukończył Szkołę Podchorążych Inżynierii, awansowany na stopień podporucznika. Od 1931 r. oficer w 3 Baonie Saperów w Wilnie, a od 1934 r. w Baonie Mostowym w Kazuniu. W latach 1937–1939 ukończył Wyższą Szkołę Wojenną w Warszawie, uzyskując tytuł oficera dyplomowanego w stopniu kapitana. W Kampanii Wrześniowej 1939 r. oficer operacyjny 33 DP. Do 11 września brał udział w walkach nad Narwią i Bugiem. Po dołączeniu dywizji do SGO „Polesie” gen. Franciszka Kleeberga, skończył udział w walkach 5 października pod Kockiem. W listopadzie powrócił do Warszawy. Od stycznia 1940 r. w ZWZ–AK, a od kwietnia tego roku oficer operacyjny i zastępca mjr. Franciszka Niepokólczyckiego („Teodor”), komendanta nowo utworzonego Związku Odwetu (ZO) Komendy Głównej ZWZ, pod pseudonimem „Kalinowski”, „Lipiński”. Jednocześnie do 1942 r. oficer operacyjny w Dowództwie Saperów. Od końca 1942 r. dowódca Oddziałów Dyspozycyjnych Kedywu Komendy Głównej AK, a faktycznie dowódca największego z nich „Motoru-Sztuki”. Podlegały mu m.in. Grupy Szturmowe Szarych Szeregów i wyłoniony z nich batalion „Zośka”. Organizator walki bieżącej i jeden z głównych jej realizatorów. Pod jego dowództwem oddziały dywersyjne wykonały szereg brawurowych akcji (m.in. „Wieniec”, Celestynów”, „Czarnocin”, „Góral”). 26 marca 1943 r. podjął decyzję o wykonaniu akcji pod Arsenałem. Następnie uczestniczył w przygotowaniach do akcji pomocy dla walczącego Getta. Działał wówczas po pseudonimem „Rudzki”, potem „Dyrektor”. W grudniu 1943 r. wyznaczony na szefa sztabu Okręgu Wołyńskiego AK. W lutym 1944 r. objął na Wołyniu funkcję dowódcy 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty, pod pseudonimem „Oliwa”. Świetnie zorganizowana i dowodzona dywizja odniosła szereg sukcesów w walce najpierw z Ukraińcami, a następnie z Niemcami, opanowując znaczny obszar między Bugiem a Kowlem i Włodzimierzem. Poległ 18 kwietnia 1944 r. w futorze Dobry Kraj pod wsią Mosur w niewyjaśnionych do końca okolicznościach. Po wieloletnich staraniach prochy jego i poległych z nim dwóch żołnierzy – plut. Albina Ostrowskiego („Gołąb”) i strz. Tadeusza Zajączkowskiego („Słońce”) – sprowadzono w listopadzie 1989 r. do kraju i złożono tymczasowo w Katedrze Polowej WP w Warszawie. 21 kwietnia 1990 r. po uroczystej ceremonii pogrzebowej z honorami urny z prochami przeniesiono na Cmentarz Wojskowy na Powązkach do kwatery batalionu „Zośka” Armii Krajowej. Pośmiertnie minowany generałem brygady (1990 r.).

MIROWSKI

Stefan

„Bolek”, „Radlewicz”, „Nosowicz”, „Prawdzic”, „Berek”

ppor. hm, odzn. VM V kl. i KW

Urodzony 14 marca 1920 roku w Warszawie, syn Adama, inżyniera hutnika, i Heleny z domu Hertz, nauczycielki języka niemieckiego. Po ukończeniu Prywatnego Męskiego Gimnazjum i Liceum Towarzystwa Ziemi Mazowieckiej i uzyskaniu matury w 1937 r. rozpoczął studia na Wydziale Matematyczno–Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego. Po pierwszym roku studiów przeniósł się jednak na Wydział Budowy Maszyn Politechniki Warszawskiej. Służbę harcerską rozpoczął w 1932 r. w 21 Warszawskiej Drużynie Harcerzy im. gen. Ignacego Prądzyńskiego. Był zastępowym, przybocznym, komendantem obozów harcerskich. Oprócz przeszkolenia w gimnazjum w zakresie PW (Przysposobienie Wojskowe), w latach 1937–1939 odbył szkolenie w Legii Akademickiej, zakończone miesięcznym obozem szkoleniowym i uzyskaniem stopnia starszego strzelca z cenzusem. Od jesieni 1939 r. w Szarych Szeregach. W latach 1940–1941 komendant hufca „Mokotów Górny” (MG) Okręgu Południe (PD) Chorągwi Warszawskiej („Ul Wisła”). Od września 1941 r. do 3 listopada 1943 r. komendant Okręgu Południe, następnie od listopada tego roku komendant „Ula Wisły”. Jednocześnie w okresie wiosna 1942 r. – jesień 1943 r. organizator i pierwszy komendant Organizacji „Zawisza” (najmłodszego pionu Szarych Szeregów, skupiającego młodzież w wieku 12–15 lat). Z ramienia „Pasieki” (Główna Kwatera Harcerzy) pełnił rolę wizytatora Chorągwi Lwowskiej i Krakowskiej Szarych Szeregów. Był także jednym z członków Komendy Głównej Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”, której przewodził Aleksander Kamiński (wówczas „Dąbrowski”). W sierpniu 1943 r. mianowany podharcmistrzem. Mimo silnego zaangażowania w działalności konspiracyjnej, kontynuował studia w Państwowej Szkole Budowy Maszyn (dawna Państwowa Wyższa Szkoła Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda), uzyskując absolutorium już po wojnie w 1945 r. Wybuch Powstania Warszawskiego 1 sierpnia 1944 r. zastał go na Ochocie. Nie dotarł do batalionu „Zośka”, mającego miejsce koncentracji na Woli, gdzie dołączyli inni członkowie „Pasieki”. Po walkach w pierwszych dniach sierpnia, z ludnością cywilną tej dzielnicy przeszedł przez obozy na „Zieleniaku” i w Pruszkowie. Po ucieczce z transportu do Oświęcimia przebywał w okolicach Piaseczna, organizując pomoc dla żołnierzy powstania. W 1947 r. rozpoczął pracę jako inspektor w Departamencie Techniki Ministerstwa Przemysłu i Handlu. W latach 1949–1951 starszy inspektor w Departamencie Techniki Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego (PKPG). Od 1951 r. aż do przejścia na emeryturę pracował w Polskim Komitecie Normalizacyjnym, zajmując różne stanowiska. Autor norm z dziedziny przemysłu maszynowego oraz szeregu prac i artykułów poświęconych tematyce normalizacyjnej. Aktywny członek Naczelnej Organizacji Technicznej. Współzałożyciel (1980 r.) i przewodniczący NSZZ „Solidarność” przy Polskim Komitecie Normalizacji Miar i Jakości. Po wprowadzeniu stanu wojennego w grudniu 1981 r. odmówił wystąpienia z „Solidarności”, za co został wysłany na wcześniejszą emeryturę. Aktywny działacz harcerski, w latach 1945–1948 zastępca komendanta Chorągwi Warszawskiej ZHP. Usunięty w 1949 r., powrócił do ZHP w 1956 r. Uczestnik Zjazdu Łódzkiego, który reaktywował ZHP. Do 1958 r. sekretarz Centralnej Komisji Weryfikacyjnej przy Naczelnictwie ZHP oraz instruktor w hufcu „Filtry”. W latach 1989–1990 uczestnik prac nad przywróceniem harcerstwu jego tradycyjnych ideałów, metod i programu. Był wielkim rzecznikiem jedności harcerstwa. Przez prawie dwie kadencje, wybierany dwukrotnie przez krajowe Zjazdy ZHP (1990 r. i 1993 r.), pełnił funkcję przewodniczącego Związku Harcerstwa Polskiego. Realizując swój cel – powrót ZHP do Światowej Organizacji Ruchu Skautowego (WOSM) – odebrał w Oslo, jako szef polskiej delegacji, dokument potwierdzający to wydarzenie. Tam niespodziewanie umarł nagle 13 lipca 1996 r. Pochowany w kwaterze „Zośki” 22 lipca 1996 r. Młodszy brat Tadeusza (sierż. pchor. phm. „Oracza”), żołnierza Grup Szturmowych Szarych Szeregów, poległego z bronią w ręku 2 czerwca 1943 r. w samotnej walce z niemieckimi żandarmami.

Autorem biogramów jest Włodzimierz Trojan.

Batalion Zośka

Andrzejewski

Jan Kajus

BACZYŃSKI

Krzysztof Kamil

BIŃKOWSKA

Hanna

BITTNER

Sławomir Maciej

BŁOŃSKI

Jan

BRANICZ

Tadeusz

BRZOSKO

Zygmunt

BYTNAR

Jan

CIEPLAK

Władysław

CZECHOWICZ

Zbigniew

DANISZEWSKA

Lidia

DAWIDOWSKI

Maciej Aleksy

DĄBROWSKI

Henryk

DECZKOWSKI

Stanisław

DENEL

Wiesław

DŁUGOSZOWSKI

Andrzej

DŁUGOSZOWSKI

Marek

DOMAŃSKI

Lechosław

FINDEISEN

Stanisław

FLORKOWSKI

Józef

GAWIN

Jerzy

GOLNIK

Jerzy

GRZESZCZAK

Aleksandra

GRZESZCZAK

Stefania

HORCZAK

Jerzy

HUSKOWSKI

Stanisław

JANCZEWSKA

Zofia

JARKOWSKA-KRAUZE

Zofia

JAWOROWSKI

Jan

KASPERSKA

Zofia

KECHER

Eugeniusz

KIDZlŃSKI

Leszek

KIEFFER

Wojciech

KOŁODZIEJSKA

Irena

KOSTECKA-KWIATKOWSKA

Halina

KOWALSKA

Maria

KOWALSKA-WUTTKE

Irena

KOZICKI

Stanisław

KOZUBEK

Jan Wiktor

KRAJEWSKI